Author :
Abstract
XVIII. yüzyılın ilk yarısında, Sultan III. Ahmed döneminde (1703- 1730), Batılılaşma dönemine geçiş unsurlarının belirginleştiği ‘’Lale Devri’’ adı verilen bir geçiş dönemi yaşanmıştır. Bu dönemde Türk sanatı, Batı'dan aldığı yeni sanat zevkleri ile yeni bir üslup arayışının içine girer. Bu yeni sanat anlayışı, klasik üsluptaki motiflere, yeni zengin süslemelerin katılması ile değişmeye başlar ve devam eden süreçte, Osmanlı klasik mimari çizgileri yavaş yavaş ortadan kalkarak yerini, yeni akımlara, barok üslubunun ana çizgilerine ve Fransız rokokosunun etkili olduğu süslemelere bırakır. Sultan I. Mahmud (1730-1754) döneminde hızlanan sanatta Batılılaşma hareketleri, önceleri Türk baroğunun kendisini iyice hissettirmesiyle ve daha sonra da klasik üslubun belli başlı bütün unsurlarının ortadan kalkarak yerini, barok formlara bırakmasıyla sonuçlanır. Lale devrinde devam eden plan ve bezemedeki ufak tefek değişimlerin bu dönemde, yabancı etkilerle tamamen farklılaştığı görülür. Türk Baroğu kendini, hem planda hem de mimaride yoğun bir şekilde hissettirirken, süslemede kullanılan rokoko motifler ile sebil mimarisi, yeni ve daha hareketli bir görünüme bürünür. Osmanlı sanatı rokoko tarzındaki motifleri kendi bünyesine aktarırken, görüntüsüne yabancı olmadığı mevcut geleneksel motiflere benzeştirebileceği motifleri benimser. Bu durum III. Osman (1754-1757) döneminde de devam ederek mimarideki biçimselliğin, sadece ayrıntılarda değil, mimarinin tümüne yansıtıldığı görülür. Batıdan daha çok teknik yardımların alındığı III. Mustafa (1757-1774) döneminde de barok etkiler devam eder. Ancak bu dönemde yerli mimarlar tarafından oluşturulan barok ve rokoko ögeler, Osmanlı mimari geleneğine uygun hale getirilerek mimarideki yerini alır. I. Abdülhamid (1774-1789) döneminde, sebillerin üzerindeki motif sayılarında artma görülür. Bu tarihten sonra mimarideki değişim, yüzeysellikten çıkarak üçüncü boyutta bir nitelik kazanır. III. Selim (1789-1807) döneminde genel tutum devam ederken süsleme, mimariye bağlı kalır ve uygulanan batılı motifler ve biçimler, mimariye ekleme olmaktan çıkarılarak bütünlük sağlayacak şekilde uygulanır. Böylece XVIII. yüzyılın ikinci çeyreğinden başlayan barok-rokoko yorumlu cephe tasarım ve süslemeleri, Sultan II. Mahmud (1808-1839) dönemine kadar devam eder.
Keywords
Abstract
In the first half of the XVIII. century, During the reign of Ahmed Sultan III. (1703- 1730), there was a transition period called Tulip Era where elements of transition to the Westernization period became evident. In this period, Turkish art enters the quest for a new style with the new art tastes it receives from the West. This new understanding of art begins to change with the introduction of new rich ornaments to the motifs in the classical style, and in the ongoing process, the Ottoman classical architectural lines gradually disappear, leaving their place to new trends, the main lines of the baroque style and the ornaments in which the French rocket works. Westernization movements in the art accelerating during the reign of Sultan Mahmud I (1730-1754) resulted in the Turkish baroque feeling first and then all the major elements of the classical style disappeared and replaced with the baroque forms. It is seen that the small changes in the plan and decoration continuing in the period of tulip completely changed with foreign influences in this period. While Turkish Baroque makes itself felt both in the background and in architecture, with its rococo motifs used in ornamenting, the sanctuary architecture takes on a new and more mobile look. The Ottoman art adopts the motifs that rococo style motifs can be transformed into its own structure, similar to the traditional motifs that are not alien to its appearance. This situation In the period of Osman III. (1754-1757), it is seen that the formalism in architecture is reflected not only in details but in the whole architecture. baroque effects continues during the reign of Mustafa III. (1757-1774) which mostly technical assistance needed from the West. However, in this period, the baroque and rococo elements created by local architects are adapted to the Ottoman architectural tradition and take their place in the architecture. During the reign of Abdülhamid I (1774-1789), there is an increase in the number of motifs on the fountains. After this date, the change in architecture becomes a third dimension by getting out of the superficial. In period Selim III. (1789-1807) period, while the general attitude continues, the ornament adheres to the architecture, and the applied western motifs and forms are applied in a way to ensure integrity by not being added to the architecture. Thus, XVIII. Baroque-rococo interpreted facade design and decoration starting from the second quarter of the century ,continues until the period of Mahmud (1808-1839).
Keywords
- Akar, A., & Keskiner, C. (1978). Türk Süsleme Sanatlarında Desen Ve Motif. Ġstanbul: Tercüman Sanat ve Kültür Yayınları.
- Akıncı, G. (1973). Türk-Fransız Kültür İlişkileri (1071-1959). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
- Aktepe, M. (1953). “Damad Ġbrahim PaĢa Devri‟nde Lale”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, V(VIII), 85-104.
- Aktepe, M. (1954). “Damad Ġbrahim PaĢa Devrinde Lâleye Dâir Bir Vesika”. Türkiyat Mecmuası(IX), 115- 130.
- AkyavaĢ, B. (1993). Yirmisekiz Çelebi Mehmed Efendi’nin Fransa Sefaretnamesi. Ankara : Dergâh Yayınları.
- Arel, A. (1975). Onsekizinci Yüzyıl İstanbul Mimarisinde Batılılaşma Süreci. Ġstanbul: Ġ.T.Ü. Mimarlık Fakültesi.
- Arık, R. (1988). Batılılaşma Dönemi Anadolu Tasvir Sanatı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı
- Arıkan, Z. (2013). “Yirmisekiz Çelebi Mehmed Efendi”. DİA, 43, 551-552.
- Arseven, C. E. (1984). Türk Sanatı . Ġstanbul: Cem Yayınevi.
- Aslanapa, O. (1986). Osmanlı Devri Mimarisi. Ġstanbul: Ġnkilap Kitabevi Yayınları.
- Aslanapa, O. (1989). Türk Sanatı. Ġstanbul: Remzi Kitabevi.
- Atak, E. (2004). “Anadolu‟da Lale Devri Mimarisi” (Ġstanbul DıĢı Örnekler Üzerine Bir AraĢtırma), C. I, (Metin). Yayınlanmamış Doktora Tezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı. . Çanakkale.
- Atıl, E. (1999). Levni ve Surname Bir Osmanlı Şenliğinin Öyküsü . Ġstanbul: Koçbank Yayınları.
- Aytöre, A. (1962). "Türklerde Su Mimarisi". Milletlerarası Birinci Türk Sanatları Kongresi Tebliğleri 1959, (s. 45-69). Ankara.
- Bakır, B. (2003). Mimaride Rönesans ve Barok Osmanlı Başkenti İstanbul’da Etkileri. Ankara: Nobel Yayıları.
- Batur, A. (1985). “BatılılaĢma Döneminde Osmanlı Mimarlığı” Maddesi. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türk Ansiklopedisi, 4, 1038-1067.
- Bayhan, A. A. (2007). "Osmanlı Döneminde BatılılaĢma Sürecinin Ortadoğu ve Afrika‟ya Yansıması: Mısır ve Ġsrail‟den Örnekler”. Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi(19), 23–65.
- Berkes, N. (1978). Türkiye’de Çağdaşlaşma . Ġstanbul,: Yapı Kredi Yayınları.
- Bilkan, A. F. (2002). “Ġki Sulhiyye IĢığında Osmanlı Toplumunda BarıĢ Özlemi”. Türkler, Yeni Türkiye Yayınları , XII, 595-602.
- Cerasi, M. (2001). Osmanlı Kenti Osmanlı İmparatorluğunda 18. Ve 19. Yüzyıllarda Kent Uygarlığı ve Mimarisi. . Ġstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Cezar, M. (1995). Sanatta Batı’ya Açılış ve Osman Hamdi. Ġstanbul: Anadolu Sanat Yayınları.
- Cezar, M. (1998). “Osmanlılarda 18. Yüzyıl Kültür Sanat Ortamı”. 18. Yüzyılda Osmanlı Kültür Ortamı 20-21 Mart 1997 Sempozyum Bildirileri, (s. 43-64). Ġstanbul.
- Cezar, M. (2003). “Osmanlı‟da Yenilik ve DeğiĢim Ġçerikli Ġlk Hareket ve OluĢumlar”, Osmanlı‟nın DıĢ Dünyaya BakıĢı. Sanat Tarihi Derneği Yayınlar(6), 1-15.
- ÇetintaĢ, S. (1955). "Türklerde Su, ÇeĢme ve Sebil". Güzel Sanatlar Dergisi(5), 125-147.
- Egemen, A. (1993). İstanbul’un Çeşme ve Sebilleri: Resimleri ve Kitabeleri ile 1165 Çeşme ve Sebili. Ġstanbu: Arıtan Yayınevi.
- Ersoy, A. (1997). “KarĢılıklı EtkileĢim Ġçinde Türk ve Batı Sanatı”. Türkiye’de Sanat: Plastik Sanatlar Dergisi(27), 48-55.
- Eyice, S. (1968). “Sebil” Maddesi. TDV İslam Ansiklopedisi, 5(2), 1214/95-98.
- Eyice, S. (1981). “XVIII. Yüzyılda Türk Sanatı ve Türk Mimarisinde Avrupa Neo-Klasik Üslubu''. Sanat Tarihi Yıllığı, Yıl:1979-1980, ( IX-X), 163-189.
- Eyice, S. (2002). “Batı Sanat Akımlarının DeğiĢtirdiği Osmanlı Dönemi Türk Sanatı” . Türkler,Yeni Türkiye Yayınları, 15, 284-309.
- Güney, G. (2011). “Bergama Karaosman Sebili ve Süslemeleri” . Dokuz Eylül Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi Dergisi(6), 47-53.
- Halman, T. S. (1997). “Lâle Devri CoĢkuları”. Kültür ve Sanat, 34, 5-7.
- Hamadeh, S. (2011). “Şehr-i Sefa”, 18. Yüzyılda İstanbul. (Ġ. Güzel, Çev.) Ġstanbul: ĠletiĢim Yayınları.
- Hasol, D. (1979). Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü. Ġstanbul: Yem Yayınları.
- Ġnalcık, H. (2004). “Siyaset, Ticaret ve Kültür Etkileşimi”, Osmanlı Uygarlığı 2. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
- Ġnalcık, H., & Renda , G. (2004). Osmanlı Uygarlığı 2. Ankara: KÜLTÜR VE TURĠZM BAKANLIĞI YAYINLARI.
- Ġnci, N. (1985). 18. Yüzyılda Ġstanbul Camilerine Batı Etkisiyle Gelen Yenilikler. Vakıflar Dergisi, XIX, 223-235.
- Kanlıçay, S. S. (2010). Barok-Rokoko Yorumlu 18. Yüzyıl Ġstanbul ÇeĢmelerinde Kompozisyon, Motif Ve Terimler (1740-1797). Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ġstanbul.
- Kılıçbay, M. A. (1985). “Osmanlı BatılaĢması”. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, 1, 147- 152.
- Kuban, D. (1954). Türk Barok Mimarisi Hakkında Bir Deneme. Ġstanbul: ĠTÜ Mimarlık Fakültesi.
- Kuban, D. (1994). Barok Mimarisi, „‟Maddesi‟‟. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, 2, 61-62.
- Kumbaracılar, Ġ. (2008). “İstanbul Sebilleri”. Ġstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
- Kunt, M. (2009). “Siyasal Tarih (1600 – 1789)”, Türkiye Tarihi Osmanlı Devleti 1600-1908 (Cilt 3). Ġstanbul: Cem Yayınevi.
- Ortaylı, Ġ. (1986). “Ġstanbul‟da Barok”. Tarih ve Toplum Dergisi(28), 23-26.
- Ödekan, A. (1995). “Mimarlık ve Sanat Tarihi (1600-1908)” . Türkiye Tarihi Dergisi, 3, 346-435.
- Önge, Y. (1982). "Türk Sebil Mimarisinin Bilinmeyen Örnekleri: Emzikli Sebiller". Lale Dergisi: Yıl 1(1), 15-21.
- Önge, Y. (1997). Türk Mimarisinde Selçuklu ve Osmanlı Dönemlerinde Su Yapıları. Ankara: Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Öz, T. (1947). “Ġstanbul ÇeĢmeleri ve Sebilleri”. TTOK Belleteni Eylül 1947, 6-8.
- Pala, Ġ. (2013). Lale Devri . Ġstanbul: Ġstanbul Kültür Üniversitesi Yayınevi.
- Papila, A. (2000). 18. Yüzyıl Osmanlı Külliyelerindeki Üslup DeğiĢiklikleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi,Mimar Sinan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ġstanbul.
- Polatcı, T. (2011). “Osmanlı BatılılaĢmasında Yirmisekiz Çelebi Mehmed Efendi‟nin Paris Sefaretnamesi‟nin Önemi”. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(2),
- Renda, G. (1977). Batılılaşma Dönemi Türk Resim Sanatı 1700-1850. Ankara: Hacettepe Üniversitesi
- Renda, G. (2002). “YenileĢme Döneminde Kültür ve Sanat”. Türkler Dergisi, XV, 265-283.
- Saner, T. (2008). 18. Yüzyıl Osmanlı Mimarlığındaki Strüktür Kırıcı Akım: Rokoko. Arredamento Mimarlık, 5, 104-110.
- Sözen, M. (1975). Türk Mimarisinin Gelişimi ve Mimar Sinan. Ġstanbul: Türkiye ĠĢ Bankası Kültür
- ġahin, S. (2009). DeğiĢim Sürecinde Osmanlı Mimarlığı, III. Ahmet Ve I. Mahmut Dönemi (1703–1754). Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimler Enstitüsü, Mimarlık Tarihi . Ġstanbul.
- ġerifoğlu, Ö. F. (1995). Su Güzeli : İstanbul Sebilleri. Ġstanbul: Ġ.B.B. Kültür ĠĢleri Daire BaĢkanlığı
- Tali, ġ. (2005). Ġstanbul Suriçi Sebilleri . Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Anabilim Dalı. Erzurum.
- Uludağ, K. (1999). Seramik Sanatında ÇeĢme ve Suoyunları . Anadolu Üniversitesi, Sanatta Yeterlilik Tezi. EskiĢehir.
- Urfalıoğlu, N. (1989). " Ġstanbul Sebilleri Özellikle Üsküdar Sebillerinin Sorunları ve Korunmaları". Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. Ġstanbul.
- Urfalıoğlu, N. (1997). "Eski Ġstanbul‟un Zarif Anıtları Sebiller". Sanatsal Mozaik, Temmuz yıl: 2(23), 38-
- Urfalıoğlu, N. (1999). “Osmanlı Mimarlığında Sebiller”. Osmanlı Kültür ve Sanat Ansiklopedisi, X, 457-
- Urfalıoğlu, N. (2000). Osmanlı Sebil Mimarisi. IV. Eyüp Sultan Sempozyumu Tebliğler, 60-67.
- UzunçarĢılı, Ġ. H. (2009). Osmanlı Tarihi 3, (III. Selim’in Tahta Çıkışından 1699 Karlofça Antlaşmasına Kadar) (Cilt I). Ġstanbul: Türk Tarih Kurumu.
- Ünsal, B. (1981). “Türk Sebil Anıtları Üzerinde Stil AraĢtırması”. İ.D.M.M.A. Dergisi(7 ocak), 17-56.
- Ünsal, B. (1986). "Stil Yönünden Klasik Sonrası, Türk Mimarlığında Sebil Anıtlar". Taç Vakfı Dergisi, 1(3 ), 16-25.
- Ünsal, B. (Temmuz 1987). "Türk Mimarlığında Klasik Sebil Anıtları". Taç Vakfı Dergisi, 2(6), 9-22.
- Yücel, Y., & Sevim, A. (1991). Türkiye Tarihi III (Osmanlı Dönemi, 1566-1730). Ankara: Sabah Gazetesi
