Author :
Abstract
Tarih boyunca birçok uygarlığın hâkimiyeti altında kalmış olan İznik; dini, kültürel ve ticari yönleriyle birlikte, coğrafi konumunun da etkisiyle tarihsel süreç içinde önemini koruyan bir yerleşim yeri oldu. Orhan Bey döneminde, 1330 yılında, Osmanlı yönetimi altına giren şehir, 19.yüzyılın ikinci yarısından itibaren Hudâvendigâr vilâyetinin Bursa sancağına bağlı Yenişehir kazasının bir nahiyesi statüsünü kazandı. 1870 yılında nahiyenin toplam yetişkin erkek nüfusu 5886’dı. Bu nüfusun 1810’u gayrimüslim erkek nüfustu. Nüfus verilerinden anlaşıldığı kadarıyla, Müslim ve gayrimüslim erkek nüfusu 1870-1878 döneminde oldukça azaldı. 1883-1884 döneminde de erkek ve kadınların birlikte sayılmasıyla hesaplanan nahiyenin toplam nüfusu 11.506 olarak belirlendi. Nahiyenin göç güzergâhı üzerinde bulunuyor olmasının yanında, şehirdeki ticari ve tarımsal faaliyetlerdeki canlılık sonraki dönemlerde nüfusunu sürekli artırdı. İznik, Osmanlı Dönemi’nde nahiye müdürünün yönetimi altındaydı ve nahiyenin ilk müdürü de Ali Rıza Efendi’ydi (1870-1871). Nahiye, nüfusunun artışına bağlı olarak idari teşkilatlanmasında da gelişim gösterdi. Nahiye meclisi kuruldu ve yıllar içinde; naib, vukuat kâtibi, evkaf memuru, arazi (tapu) kâtibi vb. birçok memurluklar ihdas edildi. Bununla birlikte, dönem içinde Düy?n-ı Um?miyye İdaresi, Zabıta İdaresi ve Rüs?mât İdaresi oluşturuldu. 1875 yılından itibaren nahiyede belediye teşkilatı da kuruldu. Vil?yet s?ln?melerinde verilen bilgiye göre, ilk belediye başkanı Süleyman Efendi’ydi (1883-1884). 20.yüzyılın başlarında Bilecik iline bağlı olan İnegöl ve Yenişehir kazaları, Cumhuriyet Dönemi’nde verilen bir kararla 1926 yılında Bursa iline bağlandı. 1927 yılında İznik, bucak merkezi yapıldı ve Yenişehir’e bağlı olma durumu devam ettirildi. 15 Mayıs 1930 yılında çıkarılan 1612 Sayılı Yasa ile de İznik, 1 Eylül 1930 yılından itibaren kaza yapıldı ve Bursa’ya bağlandı. İznik’in nüfusu, 1927 yılında 12.471’e yükseldi. 1935 yılında 15.873; 1940 yılında 18.029; 1945 yılında 19.898 ve 1950 yılında 22.810 olarak belirlendi. Bu çalışmada, Osmanlı Dönemi’nin sonlarından başlayarak cumhuriyetin belirli bir dönemine kadar geçen süre içinde, İznik’in idari ve demografik alanda yaşadığı değişim ve gelişim ortaya konulmaya çalışıldı. Bu amaçla çalışma iki ana bölüme ayrıldı. İlk bölümde Hud?vendig?r vil?yeti s?ln?meleri ışığında İznik’in 1870-1908 Osmanlı Dönemi incelendi. İkinci bölümde 1927-1950 Cumhuriyet Dönemi’nde yapılan nüfus sayımlarına ait Türkiye İstatistik Kurumu (TUİK) verileri üzerinde duruldu. Her iki bölümden elde edilen veriler tablolar aracılığıyla metne aktarılarak, idari ve demografik yapıda yaşanılan değişim ortaya konulmaya çalışıldı.
Keywords
Abstract
Iznik, having remained under the domination of many civilizations throughout history, has been a settlement having protected its importance within historical process under the effect of its geographical location together with its religious, cultural and commercial aspects. The city having fallen under the rule of the Ottoman Administration in 1330 in the period of Orhan Bey became a sub-district of the sub-province of Yenişehir connected to the Bursa sanjak of the Vilâyet of Hudâvendigâr starting from the second half of the 19th century. In 1870, the total adult male population of the sub-district was 5886. 1810 of this population were non-Muslim males. As far as it is understood from the census data, the Muslim and non-Muslim male population decreased considerably in the 1870-1878 period. In the 1883-1884 period, the total population of the sub-district calculated via counting males and females together was determined as 11.506. Besides the sub-district's being on the immigration route, the vitality in the commercial and agricultural activities in the city increased the population in the following periods continuously. Iznik was under the directorship of the sub-district administrator in the Ottoman Period and the first administrator of the sub-district was Ali Rıza Efendi (1870-1871). The sub-district showed development in its administrative organization depending on the increase in its population as well. The sub-district council was established and a lot of public service positions such as regent, incident clerk, pious foundation clerk, estate clerk, etc. were created within years. However, within the period, the Public Debts, the Public Security Services and the Tax Administrations were established. Moreover, starting from 1875, the municipal organization was established in the sub-district as well. According to the information given in the vil?yet s?ln?mes, the first mayor was Süleyman Efendi (1883-1884). At the beginning of the 20th century, the sub-provinces of Inegöl and Yenişehir having previously been connected to the province of Bilecik was connected to the province of Bursa in 1926 upon a decision made in the Republican Period. In 1927, Iznik was made the sub-district center and continued to be connected to Yenişehir. With the 1612-numbered law issued on 15th May 1930, Iznik was made a sub-province starting from the 1st September 1930 and connected to Bursa. The population of Iznik increased to 12.471 in 1927. In 1935, it was determined as 15.873; in 1940, it became 18.029; in 1945, it increased to 19.898 and, in 1950, it was determined as 22.810. In this study, the change and the development which Iznik lived in the administrative and the demographic areas during the time elapsed between the last period of the Ottoman Empire and a certain period of the Republic tried to be put forward. For this purpose, the study was separated into two main sections. In the first section, the 1870-1908 Ottoman Period of Iznik was examined in the light of the Hud?vendig?r Vil?yet s?ln?mes. In the second section, the Turkish Statistical Institute (TSI) data belonging to the population censuses held in the 1927-1950 Republican Period were examined. The pieces of data obtained from both sections were transcribed into texts via tables and the changes observed in the administrative and the demographic structures tried to be put forward.
Keywords
- (1950). 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı Türkiye Nüfusu, c.65, Yayın no:286, T.C. Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü, Ankara.
- (1951). 22 Ekim 1950 Umumî Nüfus Sayımı Vilâyet, Kaza, Nahiye ve Köyler İtibariyle Nüfus, Neşriyat No:359, Türkiye Cumhuriyeti Başvekâlet İstatistik Umum Müdürlüğü, Ankara.
- Bütüner, Z. (2016). “Alman Seyyah Andreas David Mordtmann’ın İznikmid-İznik-İzmit (Kocaeli)İzlenimleri”, Uluslararası Kara Mürsel Alp ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu-II Bildirileri 3-4-5 Nisan 2015,ss.529-541, (Ed. Prof.Dr. Haluk Selvi, Doç.Dr. M. Bilal Çelik, Dr. Ali Yeşildal), Kocaeli Büyükşehir Belediyesi, Kocaeli.
- Erol, S. (2011). Hüdavendigâr Vilâyet Sâlnâmelerinde Yenişehir Kazası 1870-1927 (İznik ve YarhisarNahiyeleri ile birlikte), Yenişehir İlçesi Merkez ve Köylerini Güzelleştirme Derneği Yayınları No:2, Bursa.
- Gürsakal, G. (2009). “Modernleşme Dönemi Bursa’sında Nüfus Hareketleri”. Osmanlı Modernleşmesi veBursa Sempozyum Kitabı (10-11 Nisan 2009-Bursa), (Ed.Doç. Dr. Cafer Çiftçi), Osmangazi Belediyesi, ss.271-290, Bursa.
- İnalcık, H. (2008). “Osman Gazi: Son Araştırma Sonuçları”. Osman Gazi ve Bursa Sempozyumu “PayitahtBursa’nın Kültürel ve Ekonomik İlişkileri” (04-05 Nisan 2005) Bildiri Kitabı, (Ed.Yrd. Doç.Dr. Cafer Çiftçi), Osmangazi Belediyesi, ss.10-21, Bursa.
- Kaplanoğlu, R. (2006). Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Bursa (1876-1926), Avrasya Etnografya Yayınları,Kurtulmuş, B. (1998). İznik 36’nolu Şer’iyye Sicil Defteri’ne Göre İznik’te Sosyal Hayat (BasılmamışYüksek Lisans Tezi) Danışman: Prof. Dr. Ziya Kazıcı, T.C. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Polat, M. (2014). “Hudâvendigâr Vilayeti Sâlnâmeleri Işığında Yenişehir Kazasının İdarî ve DemografikYapısı, Tarihten Günümüze Yenişehir Sempozyumu (Bildiri Kitabı) 25-27 Ekim 2013 Yenişehir-Bursa,”(Ed. Prof.Dr. Mefail Hızlı, Yrd. Doç.Dr. Sezai Sevim), Uludağ Üniversitesi Yayını, ss.263-276, Bursa.
- Texier, C. (1997). “Küçük Asya” Bithynia. (Haz. Raif Kaplanoğlu). Avrasya Etnografya Vakfı Yayınları,(2002). “İznik Belediye”. (Haz. Yılmaz Akkılıç), Bursa Ansiklopedisi, c.III, ss.969-963, Burdef Yayınları, Bursa.
