Author :
Abstract
Lâle devri padişahı III. Ahmed’in kızı olan Zeyneb Sultan, Eminönü semti Alemdar caddesi üzerinde bulunan arazisine 1769 yılında camii, sıbyan mektebi, sebil ve türbeden oluşan küçük bir külliye yaptırmıştır. Zeyneb Sultan, yalnızca bahsi geçen yapıları inşa ettirmekle kalmamış; caminin, sıbyan mektebinin ve sebilinin giderleri, çalışanların ücretleri ve diğer masrafların karşılanması için bir de vakıf kurmuştur. Araştırmamızın konusu olan vakfiye, vakıf için hazırlanan 1183/1770 tarihli ilk vakfiyedir. Sonraki tarihlerde ilk vakfiyeye iki zeyl eklenmiştir. Zeyneb Sultan’ın biyografisi ve vakfedilen eserlerin tarihçesi verildikten sonra vakfiye, şekil ve içerik bakımından incelenecektir. Bunun yanı sıra hem vakfın görevlileri hem de sunulacak hayır hizmetlerinin devamlılığını sağlamak amacıyla vakfa tahsis edilen gelirler ayrıntılı biçimde sunulacaktır. Vakıf sahip olduğu mal varlığı, yönetim biçimi, sunduğu hizmetler açısından analiz edilerek diğer selatin vakıfları ile benzerlikleri ve farklılıkları karşılaştırılacaktır. Bu ilk vakfiyenin tahlili, külliye için tesis edilen vakfın tarihi sürecini anlamada bir başlangıç noktası olacaktır. Ayrıca XVIII. yüzyılın vakıf kültürünü yansıtması ve bir hanım sultana ait olması sebebiyle önem arz etmektedir.
Keywords
Abstract
Zeyneb Sultan, daughter of III. Ahmed, Sultan of the Tulip Era period, had built a small complex in 1769 consisting of a mosque, a childrens’ school, a public fountain and a tomb on her lands on the Alemdar Street in Eminonu District. Zeyneb Sultan not only built the aforementioned buildings; had also established a waqf to cover the expenses of the mosque, childrens’ school and fountain, the wages of employees and other expenses. The waqfiyya, the subject of our research, is the first waqfiyya dated 1183/1770 for the waqf. In later dates, two addendum were added to this waqfiyya. After informing the biography of Zeynep Sultan and history of consecrated Works, the waqfiyya will be examined in terms of form and content. And also, the revenues will be presented in detail which allocated to the waqf to ensure the continuity of both officials and charity services. This waqf will be analyzed in terms of its assets, management style and services it offers, and similarities and different aspects of waqf with the other Selatin (Sultans) waqfs will be compared. The analysis of this first waqfiyya will be a starting point for understanding the historical process of the waqf established for the complex. Therefore, this waqfiyya has an importance for both reflecting XVIII. century foundation culture and belonging to a woman Sultan.
Keywords
- Açıkgözoğlu, A. S. (2013). Zeyneb Sultan Külliyesi. Diyanet İslâm Ansiklopedisi (DİA). (44):362-364,
- Açıkgözoğlu, A. S. (2013). Zeyneb Sultan Külliyesi. Diyanet İslâm Ansiklopedisi (DİA). (44):362-364, İstanbul.
- Akgündüz, A. (1996). İslâm Hukukunda ve Osmanlı Tatbikatında Vakıf Müessesesi (2. Baskı). İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı.
- Altındağ, Ü. (1994). Dârüssaâde. Diyanet İslâm Ansiklopedisi (DİA). (9):1-3. İstanbul.
- Ateş, İ. (1982). Hayrî ve Sosyal Hizmetler Açısından Vakıflar. Vakıflar Dergisi, 15, 55-88.Ayvansarâyî, H. & Alî Sâtıʽ Efendi & Süleymân Besîm Efendi. (2003). Hadîkatü’l-Cevâmiʽ İstanbul Câmileri ve Diğer Dînî-Sivil Miʽmârî Yapılar (Haz. Ahmed Nezih Galitekin). İstanbul: İşaret.
- Bakırer, Ö. (1973). Vakfiyelerde Binaların Tamiratı İle İlgili Şartlar ve Bunlara Uyulması. Vakıflar Dergisi, 10 (10), 113-126.
- Bay, A. (Eylül 2016). Sadrazam Melek Mehmed Paşa Vakıfları. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi,14 (3), 39-54.
- Berki, A. H. (1962). Hukukî ve İçtimaî Bakımdan Vakıf. Vakıflar Dergisi, 5, 9-13.
- Berki, A. H. (1965). Vakıfların Tarihi, Mahiyeti, İnkişafı ve Tekâmülü, Cemiyet ve Fertlere Sağladığı Faideler. Vakıflar Dergisi, 6, 9-13.
- Berki, A. H. (1966). Vakfa Dair Yazılan Eserlerle Vakfiye ve Benzeri Vesikalarda Geçen Istılah ve Tâbirler. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü.
- Çalışkan, M. S. (2010). Enverî Sadullah Efendi ve Tarihinin I. Cildi’nin Metin ve Tahlili. (Doktora tezi). Marmara Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
- Duran, T. (Ed.) (1990). Tarihimizde Vakıf Kuran Kadınlar Hanım Sultan Vakfiyyeleri. B.y.: Tarihi Araştırmalar ve Dökümantasyon Merkezleri Kurma ve Geliştirme Vakfı.
- Dağlı, Y. & Üçer, C. (1997). Tarih Çevirme Kılavuzu, Cilt 4. Ankara: Türk Tarih Kurumu. Erkal, M. (1991). Arşın. Diyanet İslâm Ansiklopedisi, (3):411-413, İstanbul.
- Eyice, S. (2007). Nuruosmaniye Külliyesi. Diyanet İslâm Ansiklopedisi, (33):264-266, İstanbul.
- Gültekin, G. (1994). Zeyneb Sultan Camii ve Sıbyan Mektebi. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, (7):550-551, İstanbul.
- Güvelioğlu, İ. G. (2008). Osmanlı Mezar Taşları ve Zeynep Sultan Haziresi. İstanbul: Türkiye Anıtlar Derneği.
- Hâfız Hüseyin Ayvansarâyî. (1985). Mecmuâ-i Tevârih. (Ter. Fahri Ç. Derin & Vâhid Çabuk). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.
- İlgürel, M. (1966), Kösem Sultan’ın Bir Vakfiyesi. Tarih Dergisi, 16 (21), 83-94.
- İpşirli, M. (2011). Temliknâme. Diyanet İslâm Ansiklopedisi, (40):430-431, İstanbul. Kazıcı, Z. (1985). İslâmi ve Sosyal Açıdan Vakıflar. İstanbul: Milli Eğitim.
- Kütükoğlu, M. S. (1978). Dârü’l-Hilâfeti’l-ʽAliyye Medresesi ve Kuruluşu Arefesinde İstanbul Medreseleri. İslâm Tetkikleri Enstitüsü Dergisi, 7 (1-2), 1-212.
- Öztürk, N. (1995). Türk Yenileşme Tarihi Çerçevesinde Vakıf Müessesesi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
- Pakalın, M. Z. (1993). Kapama. Osmanlı Tarih Deyimleri Ve Terimleri Sözlüğü. (2):164. Milli Eğitim Bakanlığı, İstanbul.
- Pakalın, Mehmet Zeki. “Ruznameci”, Osmanlı Tarih Deyimleri Ve Terimleri Sözlüğü. 3: 62. İstanbul:Milli Eğitim Bakanlığı, 1993.
- Pakalın, Mehmet Zeki. “Vakiyye”, Osmanlı Tarih Deyimleri Ve Terimleri Sözlüğü. 3: 580. İstanbul:Pantık, R. (Aralık 2017). Osmanlı’da İcâreteyn Uygulaması Hakkında Yeni Değerlendirmeler. Vakıflar Dergisi, 48, 75-104.
- Sakaoğlu, N. (2008). Bu Mülkün Kadın Sultanları. İstanbul: Oğlak. Salnâme-i Servet-i Fünûn (1 Mart 1328), 120-123.
- Şahin Allahverdi, R. (Nisan 2016). Yetim Bir Hanım Sultan: Şehzade Mehmed’in Kızı HümaşahSultan Vakıfları. Süleymen Demirel Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 37, 1-25.
- Uluçay, M. Ç. (1980). Padişahların Kadınları ve Kızları. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
- Yaramış, A. (2005). III. Ahmet’in Kızı Zeynep Sultan’ın Hayatı ve Üsküdar’daki Vakfiyesi. ÜsküdarSempozyumu II Bildiriler 12-13 Mart 2004 (Ed. Zekeriya Kurşun). İstanbul: Üsküdar Belediyesi. 198- 201.
- Yediyıldız, B. (1982). Vakıf Müessesesinin XVIII. Asır Türk Toplumundaki Rolü. Vakıflar Dergisi, 14, 1-27.
- Yediyıldız, B. (1982). XVIII. Asır Türk Toplumu ve Vakıf Müessesesi. Vakıflar Dergisi, 15, 23-53. Yediyıldız, B. (1983). Vakıf Istılahları Lügatçesi. Vakıflar Dergisi, 17, 55-60.
- Yediyıldız, B. (2003). XVIII. Yüzyılda Türkiye’de Vakıf Müessesesi Bir Sosyal Tarih İncelemesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
- Yörük, D. (Aralık 2006). Başdefterdar El-Hâc Mehmed Efendi Vakfiyesi. Tarih İncelemeleri Dergisi, 21 (2), 197-221.
