Author :
Abstract
Dağlar, yeraltı, yeryüzü ve gökyüzünden oluşan üç âlem arasındaki iletişimi sağladığı için tüm mitolojilerde veya inanç ve düşünce sistemlerinde dünyanın merkezi kabul edilmektedir. Mitolojiye ve inanç ve düşünce sistemine göre yaratılış ilk olarak dağlardan başlamaktadır. Dağlar, dünyayı sabit bir biçimde tutan ve üç âlemi bir birine bağlayan varlıklar kabul edilmiştir. İnanışa göre gökyüzündeki tanrının yeryüzündeki insanlarla bağlantı kurduğu yerler dağlar olmuştur. Bu sebepten dolayıdır ki dağlar, pek çok mitolojide tanrı mekânı olarak kabul edilmektedir. Kutsal kabul edilen üç büyük din olan Musevilik, Hıristiyanlık ve Müslümanlıkta da dağlar oldukça önemlidir. Özellikle Tevrat, Zebur ve İncil’de dağlar, karşımıza genellikle tanrının mekânı olarak çıkmaktadır. Ancak Kuran’da ise dağlar, tanrının mekânı olarak gösterilmemekle birlikte kutsal kabul edilmektedir. Dünya milletlerinin mitolojilerinde olduğu gibi, Türk mitolojisinde de kozmik dağ simgeciliğini görmek mümkündür. Dağların, tanrı mekânı kabul edilmelerinden dolayı insanlar, ibadet etmek ve kurban sunmak için dağları tercih etmişlerdir. Çünkü inanca göre dağlar, insanları tanrıya ulaştıran bir aracı olmuşlardır. Bu nedenledir ki tanrıya sunulacak kurbanlar genellikle dağ tepelerinde yapılan ayinlerde yapılmaktadır. Eski Türkler, tabiattaki var olan her varlığın bir ruhu olduğuna inanmışlardır. Bu sebepten dolayıdır ki onlara göre dağların da bir ruhu vardır. Dağların ruhunu kızdırmamak, memnun etmek onlar için çok önemlidir. Dağların Türk kültüründeki yansımaları ile ilgili değerlendirmeler bununla sınırlı değildir. Dağların tanrı mekânı kabul edilmesi ve yaratılışın dağlarda başladığına inanılması neticesinin sonucu Eski Türkler ölülerini dağlara gömmüşlerdir. Böylece onlara göre ruh, Allah katına yani, yaratılışın merkezine geri dönmektedir. Ayrıca dağlar Şamanlıkta da önemli bir rol oynamaktadır. Eski Türkler dağları canlı bir varlık olarak düşünerek, onlara dualar ve beddualar etmişlerdir. Bu duruma en büyük etken ise dağların önceleri bir bahadır iken, daha sonra bir nedenden dolayı dağa dönüştüklerine inanılmasıdır. Eski Türk toplumlarının çoğunda dağlar bir ecdat olarak değerlendirilmiştir. Ayrıca Eski Türkler dağları kutsal kabul etmişler ve bundan dolayıdır ki değerli kabul edilen varlıklarla özdeşleştirmişlerdir.
Keywords
Abstract
Mountains, ground, surface and for providing communication between the three worlds consisting of the sky in all mythologies and systems of thought or belief is considered the world’s center. According to begin the creation of the first mountain mythology and beliefs and systems of thought. Mountains, world holding stably bind to one another and the three world’s presence was adopted. According to belief, the god of the sky has been on the Earth Mountains where contact with humans. This is the reason that the mountains are regarded as the site of many gods mythology. The three great religions of the Holy adopted Judaism, Christianity and Islam in the mountains is very important. In particular, the Torah, the Psalms and the mountains in the Bible, often against our God stands out as space. But in Koran Mountains it is considered sacred god although not shown in the space. As in the mythology of the world’s nations, Turkish mythology also possible to see the mountain cosmic symbolism. Mountains, people are accepted because of space gods, they preferred to worship and offer sacrifices to the mountain. According to belief, because the mountains are a tool that leads people to become god. Victims will be offered this reason that God made the ritual is usually performed in the top of mountains. Old Turks, who are in the nature of each asset are convinced that a spirit. This is the reason that there is a spirit in the mountains by them. To glow in the spirit of the mountains, they are very important to satisfy. Assessments about the reflections of the mountains in Turkish culture is not limited thereto. Adopt the mountain of the Gods and the result of the result of space believed to have started in the creation of the mountains ancient Turks bury their dead in the mountains. Thus spirit by them, that is to God, returning to the center of creation. Shamanism Mountains also plays an important role. Old Turks, thinking the mountains as a living being, they have prayers and curses on them. The biggest factor in this case a while ago bahadır the mountain, then the mountain is believed to have a reason to return. Most of the mountains in the ancient Turkish society were evaluated as a ancestors. Also ancient Turks have accepted the sacred mountains and are therefore equated with the assets, which are considered valuable.
Keywords
- Bayat, F. (2005). Mitolojiye Giriş, Karam Yayınları, Çorum.
- Bayat, F. (2005). Mitolojiye Giriş, Karam Yayınları, Çorum.
- Bayat, F. (2006). “Ana Hatlarıyla Türk Şamanlığı” Ötüken Yayınları, İstanbul.
- Bayat, F. (2007a). Türk Mitolojik Sistemi (Ontolojik ve Epistemolojik Bağlamda Türk Mitolojisi ). C. 1., Ötüken Neşriyat A.Ş., İstanbul.
- Bayat, F.(2004). Türk Şaman Metinleri (Efsaneler ve Memoratlar), Piramit Yayıncılık, Ankara. Bayat, F.(2006).“ Türk Mitolojisinde Dağ Kültü” Folklor/Edebiyat, C.12, ss.47-59.
- Bayat, F.(2007). Türk Mitolojik Sistemi (Kutsal Dişi-Mitolojik Ana, Umay Paradigmasında İlkel Mitolojik Kategoriler-İyeler ve Demonoloji ). C. 2., Ötüken Neşriyat A.Ş. İstanbul.
- Beydili, C. (2005). Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Yurt Kitap Yayınları, Ankara.
- Birdoğan, N.(1988).“Anadolu Aleviliğinde Kadın Bacılar, Bacıyan-ı Rum. Folklor”, Halkbilim Dergisi. Cilt IV. 36, ss.9-12.
- Cemiloğlu, M. (2002). Bursa’da Dağ Köylerinde Türkmen Kültürü, Uludağ Üniversitesi Yayını, Bursa.
- Dilek, İ. (1998), “Altay Türk Kayçılık Geleneği ve Kayçı N.U. Ulagaşev: Dağ İyesi Motifi” Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, S. 5, ss.340-344.
- Eliade, M. (1992). İmgeler Simgeler (Çev. Mehmet Ali Kılıçbay), Gece Yayınevi, Ankara. Eliade, M. (2001). Mitlerin Özellikleri, (Çev. Sema Rifat), Om Yayınları, İstanbul.
- Eliade, M. (2002). Babil Simyası ve Kozmogonisi, Kabalcı Yayınları, İstanbul.
- Eliade, M. (2003). Dinler Tarihine Giriş, (Çev. Lale Arslan), Kabalcı Yayınları, İstanbul. Eliade, M.( 1994). Ebedi Dönüş Mitosu (Çev. Ümit Akuğ, İmge Yayınları, Ankara.
- Eliade, M.(1999). Şamanizm, (Çev. İsmet Birkan), İmge Yayınları, Ankara.
- Ergin, M. (1995). Orhun Abideleri. Boğaziçi Yayınları, İstanbul.
- Ergun, M. (1996). “Dağlarla İlgili Altay-Türk Efsaneleri” Milli Folklor, C.4, ss. 66-71.
- Ergun, P. (2003).”Dede Korkut Hikâyeleri’nde Dağ Kültü”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten. C. II, 75-88.
- Ergun, P. (2004). Türk Kültüründe Ağaç Kültü, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Ankara.
- Eröz, M. (1980). “Türk Boylarında ‘Kansız Kurban Geleneği, Türk Kültürü”,Türk Kültürü, S.211-214, ss.17-22.
- Esin, E. (2001). Türk Kozmolojisine Giriş, Kabalcı Yayınevi, İstanbul.
- Esin, E. (2006). Türklerde Maddi Kültürün Oluşumu, Kabalcı Yayınevi, İstanbul. Hançerlioğlu, O. (1993). Dünya İnançları Sözlüğü 2.b, İstanbul.
- Hooke, S. H. (2002). Ortadoğu Mitolojisi (Çev. Alâeddin Şenel), İmge Yayınları, Ankara. İnan, A. (1998). Makaleler ve İncelemeler, C.II, T.T.K. Yayınları, Ankara.
- İnan, A. (2000). Tarihte ve Bugün Şamanizm, T.T.K. Yayınları, Ankara.
- İnan, A. (2006). Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
- İnan, A.(1998). Makaleler ve İncelemeler, C.I, T.T.K. Yayınları, Ankara.Kafesoğlu, İ. (1980). Eski Türk Dini. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara. Kafesoğlu, İ. (2005). Türk Milli Kültürü. Ötüken Yayınları, İstanbul.
- Kalafat, Y. (2005). Doğu Anadoluda Eski Türk İnançlarının İzleri, Babil Yayınları, Ankara.
- Korkmaz, E. (2003). Eski Türk İnançları ve Şamanizm Terimleri Sözlüğü, Anahtar Yayın Kitabevi, İstanbul. Kramer, S. N. (2001). Sümer Mitolojisi, Kabalcı Yayınları, İstanbul.
- Marriot, A.& Rachlin, C.K.(1994). Kızılderili Mitolojisi (Çev. Ünsal Özünlü), İmge Yayınları, İstanbul. Ögel, B. (1998). Türk Mitolojisi, C.I, T.T.K. Yayınları, Ankara.
- Ögel, B.(1993). Türk Mitolojisi (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar)C.I., Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
- Ögel, B.(1995). Türk Mitolojisi, C.II, T.T.K. Yayınları, Ankara.
- Roux, J. P. (1999). Altay Türklerinde Ölüm, Kabalcı Yayınları, İstanbul.
- Roux, J. P. (2000). Atalar Kültü Türkler ve Moğollar (Çev. G. Yılmaz, Antik Dünyada ve Geleneksel Toplumlarda Dinler ve Mitolojiler Sözlüğü ( Haz. L. Yılmaz), Ankara.
- Roux, J. P. (2001). Orta Asya Tarih ve Uygarlık, Kabalcı Yayınevi, İstanbul.
- Roux, J. P. (2002). Türklerin ve Moğolların Eski Dini (Çev. Aykut Kazancıgil), Kabalcı Yayınları, İstanbul. Sakaoğlu, S. & Duymaz, A. (2003). İslamiyet Öncesi Türk Destanları, Ötüken Yayınları, İstanbul.
- Sönmez, S.(2008). Türklerde Dağ Kültü İnanci Ve Altay, Tiva Ve Şor Destanlarinda Dağ, Yayinlanmamiş Yüksek Lisans Tezi, Balıkkesir.
- Tanyu, H. (1973). Dağlarla İlgili İnançlar, Dinler Tarihi Araştırmaları, Ankara Üniversitesi Basımevi,Tecemen, A. (1995). “Bulgar Türklerinin ve Diğer Türklerin Yılbaşı Adetlerinde Ateş” Milli Folklor, 4(25), Bahar. ss.8-11.
- Tümer, G. & Küçük, A. (1997). Dinler Tarihi, Ocak Yayınları, Ankara. Türkçe Sözlük (1998). C.II, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
- Uraz, Murat. (1992). Türk Mitolojisi, Mitologya Yayınları, İstanbul.
- Yalgın, A. R. (1949). “Türklerde Halk İnanmaları ve Tabiat: Su, Ağaç, Dağ ve Taş” Türk Folklor Araştırmaları, 1(4), ss.58-60.
- Yavuzer, H. (1997). “Şamanizm’de Evren ve Dünya Tasvirleri” Milli Folklor, 5(35), Güz 1997, ss.50-55.
- Yörükan, Y. Z. (2005). Müslümanlıktan Evvel Türk Dinleri Şamanizm Şamanizm’in Diğer Dinler ve Aleviler Üzerindeki Etkileri, Yol Yayınları, Ankara.
