Author :
Abstract
Laodikeia nekropolü, antik kentin dört yanında geniş bir alana yayılmış ve genel olarak Hellenistik Dönem’den, Erken Bizans Dönemi’ne (M.S.7.yy’ın başları) kadar kullanılmıştır (Şimşek, 2007). Özellikle Roma İmparatorluk Dönemi’nde giderek artan nüfus ve zenginleşen kentin nekropol alanlarından elde edilen izole ve cinsiyeti belirlenmiş 115 bireye ait 1223 daimi diş, patolojik açıdan; aşınma, çürük, apse, diş taşı, periyodontal hastalık, antemortem diş kaybı ve hipoplazi incelenmiştir. Laodikeia toplumunda, diş ve çenelerde; çürük %2,62, apse %3,80, diş taşı %31,23, antemortem diş kaybı %7,78, hipoplazi %11,36, alveol kaybı %50,61 oranlarında rastlanılmıştır. Dişlerde en sık rastlanan aşınma 4 derece olmak üzere %34,60 oranında belirlenmiştir. Elde edilen veriler Eski Anadolu toplumları ile karşılaştırıldığında Laodikeia toplumunun tarım ve hayvancılık ile uğraşan toplumlara yakın beslenme şekline ve diş sağlığına sahip olduğu belirlenmiştir. Laodikeia şehrinin verimli ovası ve ikliminin uygun oluşu, gelişmiş sulama sistemine sahip olması bölgede oldukça çeşitli besin ürünlerinin elde edilmesine (üzüm, nar, incir, zeytin vs) ve hayvancılığın (koyun, keçi, sığır, horoz, tavuk, deniz ürünleri) yaygın olmasına başlıca etkendir. Laodikeai şehrinin konumu ve ticari ilişkileri dolayısıyla başka kültürlerle etkileşim halinde olmasına bağlı olarak oldukça çeşitli besin ürünlerinin elde edilmesi ve pişirilmesi konusunda halkın gerekli bilgiye ve zengin bir beslenme şekline sahip olduğu söylenebilinir. Elde ettiğimiz sonuçlar ve arkeolojik veriler, Laodikeia kenti bireylerinin besin içeriğinin; düşük oranda karbonhidrat, yüksek oranda protein ve yağlardan oluştuğu izlenimini vermektedir.
Keywords
Abstract
Laodikeia necropolis expands to a large area around the ancient city and was used generally from Helenic period to the Early Byzantine period (Şimşek, 2007). Isolated and gender-identified 1223 permanent teeth belong to 115 individuals, obtained from the necropolis areas of the town which had a high population and enriched especially during the Roman periyod, were pathologically examined for dental abrasion, tooth carious, abscess, periodontal diseases, antemortem tooth loss and hipoplazi. In Laodikeia population, it was found tooth and carious (2,62 %), abcess (3,80 %), calculus (31,23 %), antemortem tooth loss (7,78 %), hipoplazi (11,36 %) and alveolus loss (50,61 %). Most common abrasion was 4 degrees (34,6 %). When data obtained was compared with ancient Anatolian communities, Laodikeia society has a type of nutrition and dental health similar to communities deal with agriculture and livestock. The fertile land of the Laodikeia plane and the convenient climate are the main factors for the availability of various foods (grape, pomegranate, fig, olive, etc.) and the prevalence of livestock (sheep, goat, cattle, rooster, hen, sea animals, etc.). Depending on its interactions with other cultures due to its location and trade relations, it could be referred that they have knowledge of obtaining and cooking various foodstuffs. Our findings and archeological data give us the impression that the nutrient content of the individuals of Laodikeia town is highly made up of protein and fats and a smaller extent of carbohydrates.
Keywords
- Açıkkol, A. (2000). “Küçük Höyük Eski Tunç Çağı İnsanlarının Paleoantropolojik Açıdan İncelenmesi’’,
- Açıkkol, A. (2000). “Küçük Höyük Eski Tunç Çağı İnsanlarının Paleoantropolojik Açıdan İncelenmesi’’, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Alt, W.K, Friedrich,W.R. & Teschler, M.N. (1998). Dental Anthropology Fundamentals, Limits and Prospects, Springer Wien, NewYork: Wiley-Liss, 201–293.
- Argın, S. (2010) Çevre Sağlığı Laboratuarı Su Kimyası Analiz Raporu, T.C. Sağlık Bakanlığı, Refik Saydam Hıfssıhha Merkezi Başkanlığı, İzmir.
- Atamtürk, D. & Duyar, İ. (2008). “Adramytteion (Örentepe) İskeletlerinde Ağız ve Diş Sağlığı”, Gaziantep Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 25,1.
- Aufderheide, A.C. & Rodriquez, M.C. (1998). The Cambridge Encyclopedia of Human Paleopathology. Cambridge: Cambridge University Press, 211–223.
- Bass, W.M. (1987). Human Osteology, A Laboratory and Field Mannual, Third Edition, Special Publication No:2 of the Missouri Archaeological Society.
- Bober, P.P. (2003). Kültür, Sanat ve Mutfak (Çev: Ülkü Tansel) 1. Basım, Kitap Yayınevi, İstanbul.
- Brothwell, D.R. (1981). Digging Up Bones: Excavations, Treatment and Study of Human Skeletal Remains (3rd Edition), British Museum (Natural History) Oxford University Pres, Great Britain.
- Buikstra, J.E. & Ubelaker, D. (1994). Standarts for Data Collection from Human Skeletal Remains, Arkansas Archeological Survey Research Series No:44, Arkansas, USA.
- Bouville, C., Constandse-Westermann, T.S. & Newell R.R. (1993). “Les restes humains mesolithiques de l’abri Corneillie’l stres (Bouches-du Rhone)”, Bull. Meme.soc.d’ Anthro.de Paris 10, Serie XII, 89-110.
- Cohen, M.N. & Armelagos, G.J. (1984). Paleoathology at the Origins of Agriculture. New York: AcademicPress.Deighton, H.J. (1999). Eski Roma Yaşantısında Bir Gün, (Çev: Hande Kökten Ersoy), 1.Basım, Homer Kitabevi, İstanbul.
- Erdal, Y.S. (1996).” İznik Geç Bizans Dönemi İnsanlarının Çene ve Dişlerinin Antropolojik Açıdanİncelenmesi”, Basılmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Antropoloji Anabilim Dalı, Ankara.
- Erdal, Y.S. & Duyar, İ. (1998). “Bazı Eski Anadolu Toplumlarında Uzun Kemik Büyümesi”, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi (41): 241-254.
- Erdal, Y.S. (2001). “ Antandros İnsanlarında Ağız ve Diş Sağlığı”, Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi 1, Ankara, 45–55.
- Erdal, Y.S. (2002). Büyük Saray-Eski Cezaevi Kazılarında Gün Işığına Çıkarılan İnsan İskelet Kalıntılarının Antropolojik Analizi, 18. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, Ankara, 15–30.
- Erdemir, P.H. (2006) Antikçağ’da Hierapolis ve Çevresinde Koyun Yetiştiriciliği ve yan Sektörleri, Uluslararası Denizli ve Çevresi Tarih ve Kültür Sempozyumu Bildiri Kitabı, Denizli.
- Erkman, A.C., Şimşek, N., Çırak, A.& Arıhan, Karagöz, S. (2008). “Karagündüz Erken Demir Çağ Toplumunda Ağız ve Diş Sağlığı”, 23. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, Kocaeli, 141-156.
- Eroğlu, S. (1998). “Sardis Roma-Bizans Toplumlarında Diş Hastalıkları ve Ağız Sağlığı”, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Freedman, P. (2008). Yemek Damak Tadının Tarihi (Çev: Nurettin Elhüsneyni), Oğlak Güzel Kitaplar,İstanbul.Goodman, A.H., Armelagos, G.J. & Rose, J.Y. (1980). “Enamel Hypoplasia as Indicators of Stress in Three Prehistoric Populations from Illinois”, Human Biology (52): 512–528.
- Goodman, A.H. & Armelagos, G.J. (1985). “The Choronological Disturibution of Enamel Hypoplasia in Human Permanent İncisior and Canine Teeth”, Archives of Oral Biology, 30, 503-507.
- Goodman, A.H. & Rose, J.C. (1991). Dental enamel hypoplasia as indicators of nutritional status, In Advances in Dental Anthropology, edited by M.A.Kelley and C.S. Larsen, 279-93, NewYork:Wiley –Liss, Inc.
- Gözlük, P. (2004). “Van-Karagündüz Toplumunun Dişlerinin ve Çenelerinin Paleopatolojik Açıdan İncelenmesi”, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Gözlük, P., Yiğit, A. & Erkman, A.C. (2004). “Van Kalesi ve Eski Van Şehri İnsanlarında Sağlık Sorunu”, 19. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 51-62.
- Guita, J.L. (1984). Oral Pathology, 2nd edition. Baltimore: Williams and Wilkins.
- Güleç, E. (1998). “Van-Dilkaya iskeletlerinin Paleoantropolojik İncelenmesi”, Kültür Bakanlığı Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü, IV. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 369–380.
- Güleç, E. (1989). “Paleoanthropological structure of Van/Dilkaya dwellers: B.C. First Millenium-A.D”. First Millenium, Humanbiologia Budapestinensis, 19, 47-52.
- Güleç, E. (1989). “Panaztepe İskeletlerinin Paleoantropolojik ve Paleopatolojik İncelemesi”, Türk Arkeoloji Dergisi, 28, 73–95.
- Güleç, E. (1998). “Panaztepe M.Ö.2.Bin ve Roma Dönemi İskeletlerinin Antropolojik Analizi”, Antropoloji Dergisi, 13,179–206.
- Güleç, E., Sevim, A., Özer, İ. & Sağır, M. (1998). Klazomenai’de Yaşamış İnsanların Sağlık Sorunları, XIII. Araştırma Sonuçları Toplantısı.
- Güleç, E., Açıkkol, A. & Pehlevan, C. (2003). “Eski Anadolu İnanlarında Ağız ve Diş Sağlığı”, A.Ü. DTCF. Antropoloji Dergisi, 16, Ankara, 33–52.
- Güney, H. (1994). “Avşankale ve Panaztepe iskeletlerinde Diş Yapısı”, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Hillson, S.W. & Jones, B.K. (1989). “Instruments for measuring surface profiles:An application in the study of ancient human tooth crown surfaces”. Journal of Archaeological Science, (16):95–105.
- Hillson, SW. (1996). Dental Antropology, Cambridge: Cabridge University Pres, 116–138
- Jackson, R. (1995). Roma İmparatorluğu’nda Doktorlar ve Hastalıklar (Çev: Şenol Mumcu), Homer Kitabevi,Keenleyside, A. (2008). “Dental Pathology and Diet at Apollonia, a Greek Colony on the Black Sea”, International Journal of Osteoarchaeology, (18):262-279
- Korkmaz, D. (1993). “Elazığ/Norşuntepe Demir Çağı İskeletlerinde Diş Yapısı ve Hastalıkları”, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Larsen, C.S. (1987). Bioarchaelogical İnterpretations of Subsistence Economy and Behavier from HumanSkeletal Remains. İn advances in Archaelogical Metod and Teory, Vol 10. Edited by M.B. Schiffer San Diego, CA; Academic Press, 339–445
- Larsen, C.S. (1997). Bioarchaeology:interpreting behavior from the human skeleton. Cambridge UniversityLewis, N. & Meyer, R. (1990). Roman Civilisation The Empire (Selected Readings), volume II, Columbia University Press, New York, 82.
- Lieverse, A.R. (1999). “Diet and Aetiology of Dental Calculus”, İnternational Journal of Osteoarchaelogy (9):219-232.
- Mays, S. (2000). The Archaeology of Human Bones, Simultaneously published in the USA and Canada by Routledge New York.
- Merbs, C.F. & Miller, R.J. (1985). Health and Disease in the Prehistoric Southwest. Anthropological Research papers no 34. Arizona State University.
- Lukacs, JR. & Largaespada, L. (2006). “Explainig sex differences in dental caries prevalence: salive, hormones, and life historiy etiologies”. American Journal Human Biology 18.
- Ortner, D.J., Walter, G.J. & Putschar, W.G.J. (1985). Identification of Pathological Conditions in HumanSkeletal Remains, Simithsonian Contrubution to Anthropology, Number 28, Simithsonian Institution Press, Washigton, 124-140.
- Ortner, Donald, J. (2003). Identification of Pathological Conditions in Human Skeletal Remains, Academic Press USA.
- Özbek, M. (1994). “Eski İnsanlarda Diş Sağlığı ve Beslenme”, Bilim ve Teknik Dergisi, 320, 329.Özbek, M. (1997). “Çayönü Tarım Toplumunda Diş Sağlığı”, Türk Arkeoloji Dergisi, 16, 181–216. Özbek, M. (2000). Dünden Bugüne İnsan, İmge Kitabevi Yayınları, Ankara.
- Palubeckaıte, Z., Jankauskas, R. & Boldsen, J. (2002). “Enamel Hypoplasia in Danish and Lithuanian LateMedieval/Early Modern Samples: a possible Reflection of Child Morbidity and Mortality Patterns”, International Journal of Osteoarchaeology (12):189-201.
- Powell, M.L. (1988). Status and Health in Prehistory, Smithsonian Instution Press. Washington, D.C.
- Roberts, C. & Manchester, K. (1995). The Archaeology of Disease, Cornell University Press, New York, 1-25Sarnat, B.G. & Schour, I. (1941). “Enamel hypoplasias (chronolojic enamel aplasia) in relation to systemicdisease: A chronolojic, morfolojic and etiologic classification”. Journal of the American Dental Association 28,.1989-2000.
- Schafer, W.G., Hine, M.K. & Levy, B.M. (1983). A Textbook of Oral Pathology, 4th ed. Philadelphia: W.B. Saunders.
- Schmidt, C.W. (2010). “On the Relationship of Dental Microwear to Dental Macrowear”, Amerıcan Journal of Physıcal Anthropology, 142:67–73.
- Sledzik, P.S. & Moore-Jansen, P.H. (1991). Dental disease in nineteenth century military skeletal samples.Advances in Dental Antropology, edited by M.A. Kelley ve C.S. Larsen. NewYork: Wiley-Liss, 215-224. Şimşek, C. (2004). 2003 Yılı Laodikeia Antik Kenti Kazısı, 26. Kazı Sonuçları Toplantısı. Ankara.
- Şimşek, C. (2005). 2004 Yılı Laodikeia Antik Kenti Kazısı, 27. Kazı Sonuçları Toplantısı. Denizli.
- Şimşek, C. (2006). 2005 Yılı Laodikeia Antik Kenti Kazısı, 28. Kazı Sonuçları Toplantısı. Çanakkale. Şimşek, C. (2007). Laodikeia (Laodikeia ad Lycum), İstanbul.
- Şimşek, C. (2008). 2007 Yılı Laodikeia Antik Kenti Kazısı, 30. Kazı Sonuçları Toplantısı. Ankara.Şimşek, C. (2009). 2008 Yılı Laodikeia Antik Kenti Kazısı, 31. Kazı Sonuçları Toplantısı. Denizli.
- Şimşek, N. (2011). “Laodikeia Populasyonunun Diş ve Çenelerinin Paleopatolojik Açıdan İncelenmesi”, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Uzel, I. & Alpagut, B. (1987). Arslantepe Geç Roma Dönemi İskeletlerinde Diş Çürüğü, Diş aşınmaları ve Periodontal Hastalıklar, II. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, Ankara, 31-53.
- Yaeger, J. (1980). Enamel. In Urban’s Oral Histology and Embryology, 9th edition, edited S.N. Bhaskar, St Louis; CV. Mosby, 46–106.
- Yaşar, Z.F., Yiğit, A., Gözlük, P. & Sevim, A. (2008). Smyrna Agorası İnsanlarının Ağız ve Diş Sağlığı, 23. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, Kocaeli.
- Yaşar, Z.F. (2007). “Adli Dental Antropolojik Açıdan Minnetpınarı ve Güllüdere Toplumlarının Dişlerinin Karşılaştırmalı Analizi”, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Yılmaz, H. & Açıkkol, A. (2003). “Kütahya Ağızören İskeletlerine Ait Dişlerin İncelenmesi”, A.Ü. DTCF, Antropoloji Dergisi 17, Ankara. 71-108,
- Yiğit, A., Gözlük, P., Erkman, A.C., Çırak, A. & Şimşek, N. (2005). Altıntepe Urartu İskeletlerininPaleoantropolojik Açıdan Değerlendirilmesi, 26. Uluslararası Kazı, Araştırma ve Arkeometri Sempozyumu. White, T.D. & Folkens, P.A. (1991). Human Osteology, Academic Press, USA.
- White, T.D. (2000). Human Osteology, University of California, Berkeley, California.
