Üstün/ Özel Yetenekli Çocukların Sosyal ve Duygusal Sorunlarına İlişkin Önleme ve İyileştirme Çalışmalarına Genel Bir Bakış
Author :
Abstract
Üstün/özel yetenekli çocuklar; bilişsel, sosyal ve duygusal özellikleri bakımından akranlarından belirgin biçimde ayrışırlar. Literatür, uzun yıllar akademik performansa odaklanıldığını; buna karşılık sosyal-duygusal alanların görece ihmal edildiğini göstermektedir. Bu derleme, üstün yetenekli çocukların sosyal ve duygusal sorunlarına yönelik önleme ve iyileştirme müdahalelerini sistematik biçimde görünür kılmayı ve alanda çalışan uzmanlar ile öğrenciler için pratik bir başvuru çerçevesi sunmayı amaçlamaktadır. Google Akademik, DergiPark, EBSCO ve YÖK Tez veri tabanlarında 2005–2025 arasında yürütülen çalışmalar taranmış; uygunluk ölçütlerini karşılayan 7 makale ve 10 tez olmak üzere toplam 17 çalışma ayrıntılı biçimde incelenmiştir. Bulgular, müdahalelerin iki ana yönelim altında toplandığını ortaya koymaktadır. Birinci yönelim, beceri kazandırma ve gelişimi destekleme odaklı uygulamaları kapsamaktadır (duygusal zekâ, öz-yeterlik, sosyal-duygusal öğrenme, müzik ve drama temelli programlar gibi). İkinci yönelim ise sorunların azaltılması ve baş etme becerilerinin geliştirilmesine odaklanmaktadır (sosyal anksiyete, sınav ve stres yönetimi, sınıf içi problem davranışları, mükemmeliyetçilik vb.). Oturum sayıları çoğunlukla 6–12 arasında değişmekte; yaratıcı drama, bibliyoterapi, bilişsel-davranışçı teknikler, aile eğitimleri ve fiziksel etkinlik temelli yaklaşımlar öne çıkmaktadır. Genel olarak, müdahaleler sosyal-duygusal göstergelerde anlamlı iyileşmeler üretmekte; ancak boylamsal kanıtların ve çoklu ortamlarda uygulamaların artırılmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Çalışma, okul ve aile temelli önleyici yaklaşımların güçlendirilmesini ve kanıt temelli programların yaygınlaştırılmasını önermektedir.
Keywords
Abstract
Gifted and specially talented children differ markedly from their peers in cognitive, social, and emotional domains. The literature indicates a longstanding emphasis on academic performance, while social-emotional needs have been comparatively neglected. This review aims to highlight prevention and remediation interventions addressing the social and emotional problems of gifted children, and to provide a practical reference framework for practitioners and students. Studies published between 2005 and 2025 were searched in Google Scholar, DergiPark, EBSCO, and the Turkish National Thesis Center databases; a total of 17 works, including 7 articles and 10 theses, were examined in detail. Findings indicate that interventions converge around two main orientations. The first orientation encompasses practices aimed at skill acquisition and developmental support (such as emotional intelligence, self-efficacy, social-emotional learning, and music- or drama-based programs). The second orientation focuses on reducing problems and enhancing coping skills (including social anxiety, test and stress management, classroom behavioral issues, and perfectionism). Intervention programs typically consist of 6–12 sessions and employ creative drama, bibliotherapy, cognitive-behavioral techniques, parent training, and physically active approaches. Overall, these interventions produce significant improvements in social-emotional outcomes; however, further longitudinal evidence and multi-setting applications are needed. The review underscores the importance of strengthening school- and family-based preventive approaches and expanding the dissemination of evidence-based programs.
