Author :
Abstract
Geniş bir anlam ve uygulama alanına sahip olan adâlet, kişinin inanç, söz ve davranışlarında önemli bir fonksiyona sahiptir. Türk İslâm dünyasının önemli âlimi Mâtüridî adâleti, müslümanın hayatında imân tezâhürü psikolojik ve sosyolojik bir kavram olarak algılar. Fert ve sosyal hayatta dirlik, düzen, hakkaniyet ve eşitlik ilkelerine uygun yaşamaya ileten psiko sosyal bir faktör ve ahlâkî erdem olarak yorumlar. Akıl adâletin güzelliğini, zulmün de çirkinliğini kavrar. Allah, kullarından kalp, söz, davranışlarında, sosyal hayatında, bütün insanî ilişkilerinde âdil olmalarını, adâletle davranmalarını, zulüm ve haksızlıklardan uzaklaşmalarını ister. O, adâletle hükmedenleri ve âdil davrananları sever. Bencillik, tarafgirlik, yalancılık, mal kazanma hırsı, nefret ve düşmanlık gibi nefsani istekler ile çeşitli korkular, insanın âdil davranmasını engelleyen psiko sosyal olumsuz hallerdendir. Duygu ve duyuların sınama unsuru olduğunu belirten Mâtürîdî, bunların kontröllü ve iyi yönde kullanılmasında insanın kalbi, aklı ve irâdesinin etkili olduğunu söyler. Adâletten alıkoyan psiko sosyal engellere karşı en büyük etken, sorumluluk bilinci takvâ olgusudur. Fert ve toplumsal barışın sağlanması, problemlerin çözümü, huzur ve mutlulukların kaynağı adâlettir. Bu hikmet, insanda bulunan en aziz şey aklı tarafından iyi algılanması, idrâk edilmesi, kalbinde içselleştirilmesi, hayatının her alanında adâleti iyi ve doğru bir şekilde yaşatmasıyla mümkündür. Sosyal kurumların kültür ve medeniyet seviyeleri; adâlete verdikleri önem ile âdil uygulamaları oranında ölçülebilir. İnançta adâlet; imân ve tevhid, sözde adâlet; doğru ve güzel söz, şâhitlikte hakikatı söylemek ve doğru tanıklık olarak görülürken, davranışta adâlet; hikmetli, güzel ahlâk eylemlerini âdil, ölçülü ve saygıyla yapmak, sorumluluğu üstlenerek sonuçlarına da katlanmak şeklinde tezahür eder. Bu çalışmada Mâtürîdî’ye göre adâletin insan hayatında psiko sosyal işlevi incelenmektedir.
Keywords
Abstract
Justice, which has a wide area of meaning and practice, has an important function in one's beliefs, speechs and behaviors. Islamic scholar al-Maturidi perceives justice as a psychological and sociological concept of the manifestation of faith in the life of a Muslim. He interprets justice as a psycho-social factor and moral virtue in individual and social life to live in accordance with the principles of dirness, order, fairness and equality. The mind understands the beauty of justice and the ugliness of cruelty. Allah asks his servants to be fair in their hearts, speech, behaviors, social life, and all human relations, to behave with justice, to be free from cruelty and injustice. He loves those who judge justly and those who do justly. Selfishness, neutrality, lying, greed for goods, hatred and hostility, as well as various fears, are among the psycho-social negative situations that prevent people from behaving fairly. Al-Maturidi, who states that emotions and senses are the test factor, says that the heart, mind and will of man are effective in using them in a controlled and good way. The biggest factor against the psycho-social obstacles that prevent justice is the awareness of responsibility, the phenomenon of taqwa. Achieving individual and social peace, solving problems, the source of peace and happiness is justice. It is possible that the most cherished thing in man is perceived well by his mind, to be understood, to be internalized in his heart, and to live justice in all aspects of his life in a good and correct way. The levels of culture and civilization of social institutions can be measured in the proportion of their importance to justice and their fair practices. Justice in belief; faith and tawhid, justice in speech; true and beautiful words, while being seen as telling the truth in testimony and true testimony, justice in behavior; is manifested in the form of doing wise, good moral acts with fairness, measure and respect, and taking responsibility and suffering the consequences. In this study, according to al-Maturidi, the psycho social function of justice in human life is examined.
Keywords
- Abdulcebbar, K. (2012). el-Muğnî fî Ebvabi’t-tevhîd ve’l-adl. (Tahk.M.K.Nabha), Dâru’l-Kütübi’l-
- Abdulcebbar, K. (2012). el-Muğnî fî Ebvabi’t-tevhîd ve’l-adl. (Tahk.M.K.Nabha), Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, Beyrut.
- Abdülcebbâr, K. (2013). Şerhu’l-Usûli’l-Hamse, (Çev. İ. Çelebi), Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, İstanbul.
- Akbulut, A. (1995). “Kur’ân-ı Kerim Açısından Egemenlik Meselesi”, İslami Araştırmalar, 8 (3-4): 149- 159.
- Alper, H. (2013). İmanın Psikolojik Yapısı, Rağbet Yayınları, İstanbul.
- Aydın, M.S. (1992). Din Felsefesi, 9 Eylül Üniv. İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İzmir.
- Bağdâdî, H. (2003). el-Kifaye fi Marifeti Usul-i İlmi Rivaye, (tahk. E.İ. İ. Mustafa), y.y., Mısır.Cüveynî, İ.H. (2010). Kitâbu’l-İrşâd ilâ Kavâtıʿi’l-edilleti fî Usûli’l-İʿtikad, (Çev. A.B. Baloğlu-S.Yılmaz vdğrl, İnanç Esasları Kılavuzu, Ankara: TDV. Yayınları.
- Düzgün, Ş.A. (2005). “Kur’ân’ın Tevhid Felsefesi”, Kelâm Araştırmaları, 3 (1): 20-30.
- Düzgün, Ş.A. (2010). “Dinde Evrenselin Yerele Karşı Mücadelesi”, Kelam Araştırmaları 8 (1): 1-12.
- Düzgün, Ş.A. (2011). “Mâturîdi’de Siyaset Kültürü ve Yönetim Erki, (Mülk/Devlet)”, Mâtürîdî’nin Düşünce Dünyası, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
- Düzgün, Ş.A. (2015), “İmâmet/Politik Teoloji”, (Ed. Ş.A.Düzgün), Kelâm El Kitabı, ss. 465-477, Grafiker Yayınları, Ankara.
- Ebû Hanife, (1981). el-Fıkhu’l-Ekber, (Terc. M.Öz), MÜİFV. Yayınları, İstanbul. Eş’ari, E.H. (1953). Kitabu’l-Lûma, y.y., Beyrut.
- Eş’arî, E.H. (2008). el-İbâne an Usuli’d-Diyâne, (Çev. M.Kubat), İşrak Yayınları, İstanbul. Farabî, E.N. (1895). Ârâu Ehli’l Medineti’l Fadıla, y.y., Kahire.
- Gazâlî, E.H. (2006). el-Mustasfa min İlmi’l-Usul, (Çev. H.Y.Apaydın), Klasik Yayınları, İstanbul. Gazâlî, E.H. (2014). et-Tıbru’l-Mesbuk fi Nasihati’l-Mulük, (Çev. H.Okur), y.y., İstanbul.
- Gazâlî, E.H. (2015). el-Kanunu’l-Küllî fi’t-Te’vil, (Terc. H.Akpur), İlk harf Yayınları, İstanbul.
- Güler, İ. (1997), “Kur’ân’da Kadın Erkek Eşitsizliğinin Temelleri”, İslâmî Araştırmalar, Kadın Özel Sayısı, 10 (4): 311-315.
- Güler, İ. (2009). İtikattan İmana, Ankara Okulu Yayınları, Ankara.Hökelekli, H. (1998). Din Psikolojisi, TDV. Yayınları, Ankara.
- Isfehani, R. (1992). el-Müfredât fî Garîbi’l-Kur’ân, (Tahk. S.Adnan Ravâviri), y.y., Beyrut. İbn Arabi, (1293). el-Futuhati’l-Mekkiye, Darü’l-Kütübi’l-Arabi, Mısır.
- İbn Haldun, E.Z. (1968), Mukaddime, (Çev. Z.Kadiri Ugan), y.y., İstanbul. İbn Mâce, (1981). es-Sünen, Çağrı Yayınları, İstanbul.
- İbn Miskeveyh, A. (1985). Tehzibü’l-Ahlâk, (Terc. A. Şener vdğrl), y.y., Ankara.
- İbn Rüşd, (1992). Faslu’l-Makal, (Çev. B.Karlığa), Felsefe-Din İlişkisi, İşaret Yayınları, İstanbul.
- Kasapoğlu, A. (2012). “Kur’ân’da Adâlet Psikolojisi-Adâleti Engelleyen Psiko-Sosyal Faktörler”, Hikmet Yurdu, 5 (10): 61-105.
- Kindî, Y. (1998). Felsefi Risaleler, (Terc. M. Kaya), y.y., İstanbul.
- Krech, D.-Richard S.C. (1980). Sosyal Psikoloji Teori ve Problemler, Ötüken Neşriyat, İstanbul.
- Kutlu: (2003). Bilinen ve Bilinmeyen Yönleriyle İmam Mâtürîdî ve Mâtürîdîlik, Kitâbiyât Yayınları, Mâtürîdî, E.M. (2005a). Kitabu’t-Tevhid, İSAM Yayınları, Ankara.
- Mâtürîdî, E.M. (2005b). Te’vîlâtü’l-Kur’ân, Mizan Yayınları, İstanbul.
- Muhasibi, H. (2006). el-Akl ve Fehmü’l-Kur’ân, (Tahk. H.el-Kuvvetli), İşaret Yayınları, İstanbul. Nesefî, E.M. (2004). Tabsıratü’l-edille fi Usuli’d-din, DİB Yayınları, Ankara.
- Oral, O. (2013). “Kelâm İlminde İlâhî Adâlet”, Kelam Araştırmaları, 11 (1): 443-458.
- Oral, O. (2017). “Kelâmî Düşüncede Haberî Sıfat Problemi”, Türk-İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4 (14): 197-221.
- Râzî, E. (2004). et-Tıbbu’r-Rûhânî, (Çev. H.Karaman), Ruh Sağlığı, İz Yayıncılık, İstanbul. Râzî, F. (1905). Levâmiu’l-Beyyinât Şerhu Esmâillâhi Teâlâ ve’s-Sıfât, y.y., Mısır.
- Râzî, F. (2013). Esâsu’t-Takdîs fi İlmi’l-Kelâm, (Çev. İ.Coşkun), İz Yayınları, İstanbul.
- Taftazani: (1998). Şerhu’l-Makâsıd, (Tahk. A.Umeyre - S.M. Şeref), Alemü’l-Kütüb, Beyrut. Tarhan, N. (2006). Duyguların Dili, Timaş Yayınları, İstanbul.
- Tatcı, M. (1990). Yunus Emre Dîvanı, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
- Topaloğlu, B. (1988). “Adl”, Diyanet İslâm Ansiklopedisi (DİA), (I): 387-397, İstanbul.Topaloğlu, B-Çelebi, İ. (2010). Kelâm Terimleri Sözlüğü, İSAM yayınları, İstanbul.
- Zemahşeri, E.K. (2017). el-Keşşâf An Hakâiki Ğavâmidi’t-Tenzîl ve Uyûni’l-Ekâvîl Fi Vucûhi’t-Te’vîl, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, İstanbul.
