Author :
Abstract
İran, İslâm hâkimiyeti altına girdikten sonra siyasî yapısında olduğu gibi sosyal ve dinî hayatında da köklü değişiklikler meydana gelmiştir. İranlıların İslâmiyeti benimsemesiyle birlikte İran, fıkıh mezheplerinin ve İslâmî ilimlerin diğer alanlarındaki mezhep ve ekollerin yanında büyük oranda Horasan merkezli tasavvufî cereyanların da yaygınlaşmaya başladığı havzalardan biri olmuştur. İslâmî ilimlerde yetkin birçok âlimin yetiştiği bu havza, tasavvufi düşüncenin gelişiminde önemli yeri ilk mutasavvıflardan bazılarına da ev sahipliği yapmıştır. Bu mutasavvıflar yazmış oldukları hikmet, irfân ve tasavvuf içerikli eserleri ve tarîkat faaliyetleriyle İran’da entelektüel birikimin ve kültürel kimliğin gelişmesinde önemli katkılar sağlamışlardır. Ni‘metullâhiyye tarikatını kurucusu Şâh Ni‘metullâh-ı Velî de Timurlular döneminde İran’da yaşamıştır. Yaşadığı dönemde şöhreti Hindistan’a kadar yayılan Şâh Ni‘metullâh’ın takipçileri hemen hemen günümüze kadar İran’da varlığını sürdürmüştür. Kaçarlar döneminde tarikat içinde bölünmeler yaşanmış ve Ni‘metullâhiyye’nin Kevseriyye, Gonâbâdiyye, Münevver Ali Şâhiyye, Safi Ali Şâhiyye ve Şemsiyye kolları ortaya çıkmıştır. Bu çalışmada Ni‘metullâhiyye tarikatının Münevver Ali Şâhiyye kolunun incelenmesi amaçlanmaktadır.
Keywords
Abstract
Radical changes have occurred in social and religious life in Iran as well as its political structure after Iran goes under the reign of Islam. With Persians’ adopting Islam, Iran has become one of the areas in which mostly Khorasan based Sufistic tendencies started to spread besides Fiqh sects and sects and schools in other areas of Islamic sciences. This area where many scholars qualified in Islamic sciences have been raised, has also been home to some of the first Sufis who have a significant place in development of Sufi thought. These Sufis have contributed significantly to development of intellectual knowledge and cultural identity in Iran with their works and sectarian activities containing philosophy, wisdom and Sufism. Founder of Ni‘metullâhiyye sect, Shah Ni‘metullâh-ı Velî has also lived in Iran during the Timurids era. Followers of Shah Ni‘metullâh, whose reputation was spread up to India in the time he lived, have existed in Iran almost until today. Separations have occurred within the sect during the reign of Qajar Dynasty and Kevseriyye, Gunâbâdiyye, Münevver Ali Şâhiyye, Safi Ali Şâhiyye and Şemsiyye branches of Ni‘metullâhiyye have emerged. This study aims to investigate the Münevver Ali Şâhiyye branch of the Ni‘metullâhiyye Sect.
Keywords
- Âdemiyyet, H. R. (1958). Dânişmendân ve Süḫan-serâyân-i Fârs (C. 1-4). Kitabfurûşîhâ-yi İslamiyye u Hayyam,
- Âdemiyyet, H. R. (1958). Dânişmendân ve Süḫan-serâyân-i Fârs (C. 1-4). Kitabfurûşîhâ-yi İslamiyye u Hayyam, Tahran.
- Arslan, A. (2021). “Ni‘metullâhiyye Tarikatının Sâfî Ali Şâhiyye Kolu ve Faaliyetleri” Sufiyye, 10: 269-293.
- Âzmâyiş, M. (2003). Der Âmedî ber Tehevvulât-i Târîh-i Silsile-i Ni‘metullâhiyye der Dovrân-ı Ahîr. İntişârât-ı Hakîkat, Tahran.
- Bâmdâd, M. (2017). Şerh-i Hâl-i Ricâl-i İran der Ḳarn-i 12 u 13 u 14 Hicrî (C. 1-7). İntişârât-ı Zevvâr, Tahran. Corbin, H. (2010). İslam Felsefesi Tarihi (Çev.: A. Arslan). İletişim Yayınları, İstanbul.
- Dîvân Bîgî, A. (1972). Hadîḳetü’ş-şu‘ârâ (C. 1-3). İntişârât-ı Zerrîn, Tahran.
- Leonard Lewisohn. (2016). “Modern İran Tasavvufu’nun Tarihine Bir Giriş I: Ni’metullâhî Tarikatı: Zulüm, İhya ve Bölünme” (Çev.: İ. Külbilge). Sûfî Araştırmaları, 7(14): 71-108.
- Muderrisî Çahâr Dehî, N. (1973). “Silsile-i Ni‘metullâhi-yi Mûnis Ali Şâhî.” Vehid, 116; 527-531.Nefîsi, S. (1370). “Yâdî ez Zü’r-riyâseteyn” Sûfî: Fasılnâme-yi Hanigâh-ı Ni’metullâhî, 11; 19-22. Nurbahş, C. (1373). Gülzâr-ı Mûnis. İntişârât-ı Hanigâh-ı Ni’metullâhî, Tahran.
- Nurbahş, C. (1994). Gülistân-ı Câvîd. İntişârât-ı Hânigâh-ı Ni‘metullâhî, Tahran.
- Pîrûzân, H. (2014). “Vâkoniş u ‘Amelkerd-i Şo‘be-i Ni‘metullâhî be Cenbeş Meşrutiyye Hahî. Pejühâyhây-i Tarihî”, 2(5); 93-112.
- Röportaj Heyeti. (2006). “Prof. Dr. Hamid Ali ile Röportaj.” Tasavvf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, 6(15); 483-500.
- Şîrazî, M. M. (2004). Ṭarâiḳü’l-ḥakâiḳ (2. bs, C. 1-3). İntişârât-ı Kitâbhane-yi Senâî, Tahran. Zıllüssultân, M. M. (1989). Ḫâṭırat-ı Ẓıllüssultân (C. 1-2). İntişârât-ı Esâtîr, Tahran.
