Author :
Abstract
Kaşgarlı Mahmut’un başlattığı Türk dili grameri yazma geleneği, Türklerin Batı’ya göçmeleriyle birlikte Anadolu’ya taşınmış; Bergamalı Kadrî’nin kaleme aldığı Müyessiretü’l-Ulûm, Anadolu sahasında yazılan ilk Türk dili gramer kitabı olmuştur.
XIX. yüzyılla birlikte nicelik ve nitelik olarak fazlalaşan Türkçenin gramer kitapları incelendiği vakit; farklı bilim dalları ve disiplinler arası alanlarda kullanılabilecek bilgilerin bu kitaplarda yer aldığı anlaşılmaktadır. Bu sebeple nitel araştırma yöntemlerinden doküman incelemesi metodu kullanılarak 1866 yılında Abdullah Ramiz Paşa’nın yazdığı Emsile-i Türkiyye, 1895 yılında Mehmed Sadık’ın neşrettiği Üss-i Lisân-ı Türkî, 1905 yılında Halid Ziya Bey’in çıkardığı Kavaid-i Lisân-ı Türkî, 1908 yılında Hüseyin Cahit’in kaleme aldığı Türkçe Sarf ve Nahiv, 1922 yılında Mithad Sadullah’ın yayınladığı Türkçe Yeni Sarf ve Nahiv Dersleri adlı gramer kitapları Üsküdar özel ismi özelinde taranmıştır. Adı geçen eserlerde toplamda on iki kez geçen Üsküdar’ın adı, bazen gramer özelliğini anlatmak için verilen örnek cümlelerde bazen okuma metinlerinde bazen de anlatılan gramer kuralının anlaşılması için yazar tarafından kurgulanan alıştırma metinlerinde geçmektedir.
Beş tarihî Türk dili grameri kitabının taranarak ortaya çıkarılan verilerin, Üsküdar’ın başta onomastik ve toponimik açılardan olmak üzere mevcut diğer pek çok literatüre katkı sağlaması beklenmektedir. Ayrıca tarihî Türk dili gramer kitaplarının benzer ve farklı özellikleriyle birlikte lingustik, semantik ve morfolojik olarak Üsküdar literatürüne açık veya örtük bilgiler sunabileceği değerlendirilmektedir.
Keywords
Abstract
The tradition of writing Turkish language grammar initiated by Kashgarlı Mahmut has also moved to Anatolia with the Turks' immigration to the West; The Müyessiretü’l-Ulûm, which Bergamalı Kadrî wrote, was the first Turkish language grammar book written in the Anatolian field.
Time when the grammar books of Turkish, which were excessed as quantity and quality with the 19th century, were examined; It is understood that the information that can be used in different disciplines and interdisciplinary fields exists in these books. For this reason, Emsile-i Türkiyye, written by Abdullah Ramiz Pasha in 1866 using the document review method from qualitative research methods, was the Üss-i Lisân-ı Türkî, which was enjoyed by Mehmed Sadık in 1895, Kavaid-i Lisân-ı Türkî, which was published by Halid Ziya Bey in 1905, and Turkce Sarf ve Nahiv, which Hüseyin Cahit wrote in 1908, Grammar books titled Turkce Yeni Sarf and Nahiv Dersleri published by Mithad Sadullah in 1922 were scanned in the special name of Uskudar. The name of Uskudar, which has passed twelve times in total in the mentioned works, sometimes passes in the exercise texts organized by the author to understand the grammar rule sometimes described in the reading texts in the sample sentences given to describe the grammatical feature.
The data from which the five historical Turkish language grammar books were scanned and presented are expected to contribute to many other available literature, especially in the onomastic and toponimic aspects of Uskudar. It is also considered that historical Turkish language grammar books, along with similar and different features, can provide clear or implicit information about lingoustics, semantic and morphological literature.
