Author :
Abstract
Eski çağlardan günümüze çeşitli medeniyetlere ev sahipliği yapmış olan Akhisar ve çevresi zirai üretim bakımından verimli topraklara sahiptir. Bu özelliğiyle bölgede geçmişten günümüze çeşitli tarımsal faaliyetlerin yürütüldüğü ve zirai üretimin bölgenin ekonomisinin temelini oluşturduğu anlaşılmaktadır. XVI. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nin taşra teşkilatı içinde Saruhan Sancağının bir kazası olan Akhisar’da hububat üretiminin önemli bir yer tuttuğu, tarım alanlarının büyük kısmının, hububat ziraatına ayrıldığı görülmektedir. Nitekim buğday, arpa, yulaf, burçak gibi hububat ürünlerinin üretim miktarı bakımından ön sıralarda yer bulduğu, bunları nohut, mercimek gibi baklagillerin takip ettiği anlaşılmaktadır. Bölgede çeltik üretiminin de geliştiği, üzüm üretiminin bol olduğu, bağcılığın önemli ölçüde ilerleme kaydettiği görülür ki bağcılığın kazanın hemen tüm köylerine yayıldığı belirlenmektedir. Ayrıca bostan üretimi yanında, armut, incir, badem gibi çeşitli meyvelerin de yetiştirildiği ve ekonomik yapı içinde yer bulduğu arşiv vesikalarından tespit edilmektedir. Sanayi bitkileri içinde pamuk üretimin yoğun olduğu, az miktarda boyalık bitkisinin yetiştirildiği ancak keten, kendir gibi ürünlerin vergiye konu olmadığı belirlenmektedir. Ceviz, kiraz, kestane gibi bazı ürünlerin ise XVI. yüzyılda kazada ticari olarak üretiminin bulunmadığı anlaşılmaktadır. Yüzyılın ilk ve ikinci yarısında kazadaki üretim miktarlarında farklılıklar görülmektedir. Genel olarak bakıldığında üretim miktarlarında artış göze çarparken pamuk gibi bazı ürünlerin toplam hâsılında gerileme bulunduğu anlaşılmaktadır. Yetiştirilen hububat gibi ürünlerin öğütülmesinde kullanılmak üzere ihtiyaç duyulan su değirmenlerinin bölgede inşa edildiği ve faaliyetlerini XVI. yüzyıl boyunca sürdürdüğü tespit edilmektedir. Çalışmada Saruhan Sancağının 1531 tarihli 165 ve 1575 tarihli 115 numaralı Mufassal Tahrir defterleri esas alınmış, Akhisar kazasının zirai yapısı, üretim miktar ve çeşitliliğinin yanında zirai üretimin XVI. yüzyılda kaza genel ekonomisi içindeki yerinin ortaya konulması amaçlanmıştır.
Keywords
Abstract
Akhisar and its surroundings, which have hosted various civilizations since ancient times, have fertile lands in terms of agricultural production. With this feature, it is understood that agricultural activities have been carried out in the region from past to present and agricultural production forms the basis of the economy of the region. It is seen that in Akhisar, which was a district of Saruhan Sanjak within the provincial organization of the Ottoman Empire in the XVI. century, grain production had an important place and most of the agricultural lands were devoted to grain agriculture. As a matter of fact, it is understood that cereal products such as wheat, barley, oats and vetch are in the forefront in terms of production, followed by legumes such as chickpeas and lentils. It is seen that paddy production in the region is also developing, grape production is abundant, and viticulture has made significant progress. In addition, it is determined from the archive documents that various fruits such as pears, figs and almonds are grown and found in the economic structure besides the production of vegetable gardens. It is determined that cotton production is intense among industrial plants, a small amount of dyeing plants are grown, but products such as flax and hemp are not subject to tax. It is understood that some products such as walnuts, cherries and chestnuts are not commercially produced in the district. In the first and second half of the century, there are differences in the amount of production in the district. In general, it is not overlooked that there is a decrease in the total output of some products such as cotton, while an increase in production amounts is observed. It has been determined that the water mills needed to be used in the grinding of the products such as the grains grown were built and continue their activities in the region throughout the XVI. century. In this study, it is aimed to reveal the agricultural structure, production amount and diversity of Akhisar district, as well as the place of agricultural production in the general economy of the district, based on the Tahrir registers numbered 165 and 115 of Saruhan Sanjak.
Keywords
- 3. Akbaş, F & Akınlı, Ö. (2020), “Akhisar İlçesinde (Manisa) Adlarını Bitki Örtüsünden Alan Coğrafi Ögeler”, Sosyal, Beşerî ve İdari Bilimler Dergisi: 3(1):16-30.
- 4. Akdağ, M. (1995), Türkiye’nin İktisadi ve İçtimai Tarihi (1453-1559), C.1-2, Cem Yayınevi, İstanbul.
- 5. Akgündüz, A. (1992), Osmanlı Kanunnameleri ve Hukuki Tahlilleri Eyalet Kanunnameleri (I), 5. Kitap, II. Kısım, Fey Vakfı Yayını, İstanbul.
- 6. Atalay, İ. (2005), Genel Beşeri ve Ekonomik Coğrafya, 4. Baskı, META Basım Matbaası, İzmir.
- 7. Atar, B. (2017), “Gıdamız Buğdayın, Geçmişten Geleceğe Yolculuğu” SDÜ. Yalvaç Akademi Dergisi 2(1): 1- 12.
- 8. Baykara, T. (2001), Türk Kültür Tarihine Bakışlar, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Ankara.
- 9. Berber, F. & Özekmekçi, Ö. (2019), Tarihte Akhisar, Akhisar Belediyesi Yayını, Akhisar.
- 10. Braudel, F. (1989), Akdeniz ve Akdeniz Dünyası, C. 1, (Çev. M. Ali Kılıçbay), Eren Yayıncılık, İstanbul.
- 11. Braudel, F. (1993), Maddi Uygarlık Ekonomi ve Kapitalizm XV–XVIII. Yüzyıllar Gündelik Hayatın Yapıları, I, (Çev. Mehmet A. Kılıçbay), Gece Yayınları, Ankara.
- 12. Canatar, M. (1998), “Osmanlılarda Bitkisel Boya Sanayii ve Boyahaneler Üzerine”, Osmanlı Araştırmaları (XVIII):89-104.
- 13. Çerçi, F. (2000), Gelibolulu Mustafa Ali ve Künhü’l – Ahbar’ında II. Selim, III. Murat ve III. Mehmet Devirleri, C. 1, Erciyes Üniversitesi Yayını, Kayseri.
- 14. Demir, M. (2022), “16. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nde Zirai Üretimi Etkileyen Faktörler Üzerine Bir Değerlendirme”, Selçuk Türkiyat, (55):297-325.
- 15. Demirgül, F. (2018), “Çadırdan Saraya Türk Mutfağı”, Uluslararası Türk Dünyası Turizm Araştırmaları Dergisi, 3(1):105-125.
- 16. Devellioğlu, F. (1996), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, 13. Baskı, Aydın Kitabevi, Ankara.
- 17. Doyduk, S. (2006), Tarihi Kent Dokusuyla Akhisar, Akhisar Belediyesi Kültür Yayınları, İstanbul.
- 18. Emecen, F. M. (1989 a), XVI. Asırda Manisa Kazası, TTK. Yayını, Ankara.
- 19. Emecen, F. M. (1989 b), “Akhisar”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, (2):236-237.
- 20. Emecen, F. M. (1993), “Çeltik”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, (8):265-266.
- 21. Erginkaya, Z. & Ünal Turhan, E. & Özer, E. A. (2016), “Nohut Mayalı Ekmek Üretimi ve Hakim Mikroflora”, UÜ. Ziraat Fakültesi Dergisi, 30(1):89-99.
- 22. Erön, A. (2019), “Akhisar (Manisa), Karahöyük Dağı Çevresinde Yeni Bir Erken Yerleşim: Kocanadas”, Anadolu Araştırmaları, (22):25-54.
- 23. Faroqhi, S. (1977), “Anadolu’nun İskânı ve Terkedilmiş Köyler Sorunu”, Türkiye`de Toplumsal Bilim Araştırmalarında Yaklaşımlar ve Yöntemler Semineri (ODTÜ.17-19 Aralık 1976 Ankara):289-302.
- 24. Feyiz, F. (2021), “Osmanlı Şehir Mekânlarına Bir Örnek: Bozahaneler”, International Journal of Economics, Politics, Humanities & Social Sciences, 4(1):1-9.
- 25. Gökçen, İbrahim (1945), XVI. ve XVII. Yüzyıl Vesikalarına Göre Manisa’da Deri Sanatları Tarihi üzerinde Bir Araştırma, Manisa Halkevi Yayını, İstanbul.
- 26. Grohmann, A. (1988), “Öşür”, MEB. İslam Ansiklopedisi, (9): 482-485.
- 27. Güçer, L. (1964), XVI-XVII. Asırlarda Osmanlı İmparatorluğunda Hububat Meselesi ve Hububattan Alınan Vergiler, İÜ. İktisat Fakültesi Yayını, İstanbul.
- 28. Günal, N. (1996). “Manisa, Akhisar, Turgutlu, Salihli ve Alaşehir Ovaları ile Yakın Çevrelerinde Yıllık ve Aylık Yağış Değişmeleri”, Türk Coğrafya Dergisi, (31):55-76.
- 29. Hinz, W. (1990), İslam’da Ölçü Sistemleri, (Çev. Acar Sevim,) MÜ.Edb. Fak. Yayını, İstanbul:
- 30. Ilgın, Y. & Bozacı, G. B.(1999), Akhisar'ın Yerel Tarihi, Emek Yayınevi, Manisa.
- 31. İnalcık, H. (1987), Hicri 835 Tarihli Suret-i Defter-i Sancak-i Arvanid, 2. Baskı, TTK. Yayını, Ankara.
- 32. Kallek, C. (2020), “Müd”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, (31):455-457.
- 33. Kallek, C. (2022), “Kile”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, (25): 567-570.
- 34. Karagöz, M. (2004), “Filibe Kazası Rüsum Defterleri ve XVII. Yüzyılın İkinci Yarısında, Filibe-Tatar Pazarı- Göbe’de Çeltik Ziraatı”, Fırat Ü. Sosyal Bilimler Dergisi, 14(2): 361-377.
- 35. Karakuyu, M. (2012), Tarihi Coğrafyasıyla Akhisar, Akhisar Belediyesi Yayını, Akhisar.
- 36. Kazıcı, Z. (2005), Osmanlı’da Vergi Sistemi, Bilge Yayıncılık, İstanbul.
- 37. Ortaylı, İ. (2004),“17. Yüzyıl Sonlarında Orta Anadolu Vilayetlerinin Toplumsal Ekonomik Durumu Üzerine”, Osmanlı İmparatorluğu’nda İktisadi ve Sosyal Değişim Makaleler 1, 2. Baskı, Ankara: Turhan Kitabevi Yayını: 9-14.
- 38. Özçelik, İ. (2018), “15-17. Yüzyıllarda Saruhan Sancağı Akhisar Kazasının Sosyo-Ekonomik Tarihine Dair Bazı Tespitler”, Geçmişten Günümüze Manisa Şehzade II. Mehmed ve Manisa Tarihi -Kültürü- Ekonomisi, C.I. Manisa: MCBÜ. Yayını: 263-272.
- 39. Pakalın, M. Z. (1993), Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C.3, MEB. Yayını, İstanbul.
- 40. Pekşen, E. & Artık, C. (2005), “Antibesinsel Maddeler ve Yemeklik Tane Baklagillerin Besleyici Değerleri”, OMÜ Ziraat Fakültesi Dergisi, 20(2):110-120.
- 41. Solak, İ. (2008), “Osmanlı İmparatorluğu Döneminde Anadolu’da Meyve ve Sebze Üretimi”, SÜ. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (24):217-251.
- 42. Süssheim, K. & Darkot, B. (1978), “Akhisar”, MEB. İslam Ansiklopedisi, (I):237-238.
- 43. Ünal, M. A.(1998),Osmanlı Müesseseleri Tarihi, 2. Baskı, Kardelen Kitabevi, Isparta.
