İmranlı Yöresi Mezar Taşlarında Hayat Ağacı Motifi Ve Çağdaş Türk Resim Sanatında Hayat Ağacının Kullanımı
Author :
Abstract
Hayat ağacı, Türk kültüründe geçmişten günümüze kadar önemli kültürel öğelerden biri olmuştur. İslamiyet öncesi inançlarda ve Türk mitolojisinde önemli anlamlar yüklenmiştir. Yeryüzü, gökyüzü ve yeraltı âlemini birbirine bağlayan hayat ağacı, şamanın ölen kişilerin ruhlarına göğe yükselirken bu yolda yoldaşlık yaptığı, doğacak çocukların ruhlarının dallarında konakladığı, şamanın gövdesinden doğduğu vb. pek çok mitsel hikâyenin odağındadır. Hayat ağacı İslamiyet’ten sonra da tuba ağacı, kutsal ağaç, cennet ağacı gibi adlar almış ve kutsal sayılmaya devam etmiştir.
Eski Türk adetlerinin yaşatılarak günümüze kadar korunmasını sağlayan Alevi kültüründe de ağacın özel bir yeri olduğu görülmektedir. Alevi inancına sahip olan Sivas-İmranlı Yöresi köylerindeki mezar taşlarında da Hayat Ağacı motifine yoğun bir şekilde rastlanmaktadır. Alan incelemesi ve literatür taraması teknikleriyle yapılan araştırmada, 18 adet köy mezarlığında eski Türk inançlarına ait pek çok simgenin yanı sıra hayat ağacı motifleri de tespit edilmiştir.
Türk sanatında hayat ağacı motifi, çağdaş Türk sanatı için de ilgi odağı olan konulardan biridir. Gelenekselden yola çıkarak çağdaş yorumlar ortaya koyan pek çok sanatçı, bu motifi farklı biçimlerde ele almıştır. Bu çalışmada, Bedri Rahmi Eyüboğlu, Can Göknil, Aydın Ayan ve Mustafa Pilevneli'nin resimlerinde hayat ağacını nasıl ele aldıkları, yorumladıkları ve Türk sanatına yaptıkları katkı ortaya konulmaya çalışılmıştır.
İmranlı yöresi mezar taşları üzerinde yer alan birbirinden farklı ölçü ve biçimdeki hayat ağacı motifleri çağdaş sanat için kaynak olabilme, sanat eserleri oluşturulurken yeni fikirler sunma ve toplum için kültürel miras özelliği taşıması açısından önemlidir. Bunlar bilinmesi, korunması ve gelecek nesillere aktarılması gereken değerlerimizdendir.
Keywords
Abstract
From ancient times to the present, "the tree of life" is the remarkable one of the Turkish cultural elements. It has been attributed important meanings to it. "Tree of life" connecting each other sky and ground and underground is a fundamental element of many Turkish mythological tales, shamans are reborn in its body, it accompanies dead ones' souls while their journey to the sky, and the souls of babies stopover on its branches just before the delivery. After Turks became Muslims, it has been given many different names like the Tuba tree, holy tree, and tree from the garden of Eden, and it continues to have an important role.
Also, it has an important role in the Alevi Culture which preserves ancient Turkish traditions by living in them. The figure of the tree of life can be seen intensively on the tombstones in the graveyard of the villages of the Sivas-İmranlı region whose population has Alevi beliefs. With the help of field study and literature search techniques, it has been detected the tree of life figures as well as many other symbols in the eighteen different village graveyards in the district.
The tree of life figure in traditional Turkish art is also the center of interest in the contemporary one. Many modern artists inspired by traditional art have approached this symbol distinctly. In this paper, it has been studied Bedri Rahmi Eyüboğlu, Can Göknil, Aydın Ayan, and Mustafa Pilevneli how they used and construed the figure of the tree of life and what they contributed to the Turkish art by using it.
The figures of the tree of life that have a wide spectrum of size and shapes on the tombstones in the region of İmranlı have important roles as being a source of new ideas for contemporary art and being a heritage to society. These are our legacies and precious stones that must be protected.
Keywords
- Ağaç, S., & Sakarya, M. (2015). Hayat Ağacı Sembolizmi. Uluslararası Kültürel ve Sosyal Araştırmalar Dergisi (UKSAD), 1(1), 1-14.
- Akdoğanoğlu, E., & Yayan, G. (2021). Sanat ve İletişim Bağlamında Aydın Ayan’ın Sanat Görüşü ve Eserlerinin Çözümlemeleri. Kesit Akademi Dergisi, 7(28), 465-490.
- Alp, K. Ö. (2009). Orta Asya'dan Anadolu'ya Kültürel Sembollere Giriş, Eflatun Yayınevi, Ankara.
- Arslan, S. (2014). Türklerde Ağaç Kültü ve Hayat Ağacı. Uluslararası Sosyal ve Eğitim Bilimleri Dergisi, 1(1), 59- 71.
- Aydoğdu, A. (2011). 19. yüzyılda İstanbul`daki bazı hazirelerdeki (sur içi bölgesi) mezar taşlarında kullanılan motiflerin analizi, Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
- Başbuğ, Z. (2018). Bedri Rahmi Eyüboğlu’nun İki Eserinde Bulunan Türk Kültürü İmgeleri. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 201-208.
- Başkan, S. (2007). Türk Resmine Yansıyan Tarih ya da Tarihselcilik Arayışları. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi , 91-110.
- Bayramoğlu, M. (2013). 20. Yüzyıl Türk Resim Sanatında Geleneksel Türk Sanat Örneklerinin Etkisi.Kalemişi,1(2),1-40.
- Beler, İ. (2018). Koçgiri Aşireti’nde Ölüleri Anma Ritüelleri, Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
- Budak, A. (2020). Kültürel Belleğin Yinelenmesi: Kayseri’de Koçgiri Aşireti’nin Yerleştiği Köylerde Bezemeli Mezar Taşları. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi(95),277-299.
- Çavuşoğlu, H. (2000). Dünden Bugüne İmranlı ve Koçgiri Tarihsel Bir İnceleme, Simat Ltd.Şti., Ankara.
- Çoruhlu, Y. (2013). Erken Devir Türk Sanatı İç Asya'da Türk Sanatının Doğuşu ve Gelişimi, Kabalcı Yayıncılık, İstanbul:
- Demir, R. (2002). İmranlı'nın Sosyo-Kültürel ve Dini Yapısı Üzerine Bir İnceleme, Yüksek Lisans Tezi Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sivas.
- Etikan, S. (2015). Seccade Halılarda Kullanılan Bazı Motifler ve Bu Motiflerin İslam Sanatında Yeri. ICANAS 38, Uluslarası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi 545-563, Ankara.
- Giray, K. (1999). Aydın Ayan, Türkiye İş Bankası, İstanbul.
- Gökbel, A. (2003). İmranlı'nın İnanç Coğrafyası ve İlçedeki Ziyaret Yerleri. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7(1), 1-19.
- Hacısüleymanoğlu, D. S., & Yılmaz, M. (2022). Can Göknil’in Eserlerindeki Şamanist Etkiler. Sanat ve İnsan , Kadın Gözünden Sanat ve İnsan” Özel Sayısı, 47-58.
- Haseki, M. (1976). Plastik Açıdan Türk Mezar Taşları, İstanbul Devlet Güzel Sanatlar Akademisi, İstanbul.
- Hassan, Ü. (2015). Eski Türk Toplumu Üzerine İncelemeler, Doğu Batı Yayınları, Ankara.
- İmranlı Kaymakamlığı, (2020). İmranlı'nın Kültür Hazinesi Çınarlardan Asırlık Hikayeler MAniler-Türküler- Oyunlar, Sivas Valiliği, Sivas.
- Işık, R. (2004). Türklerde Ağaçla İlgili İnanışlar ve Bunlara Bağlı Kültler. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 9(2), 89-106.
- Kalafat, Y. (1995). Doğu Anadolu'da Eski Türk İnançlarının İzleri. Levent Ofset, İstanbul.
- Kelam, Ş. (2019). Türk Mitolojisinde Çam Ağacı Sembolünün Yeri ve Çağdaş Türk Resim Sanatına Yansımaları, Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Konya.
- Kıyar, N. (2012). Kybele’nin Sanat Nesnesi Olarak Kullanımı. İnönü Üniversitesi Sanat ve Tasarım Dergisi, 2(6), 355-371.
- Koçarslan, K. (2013). Tarihi Süreç İçerisinde Koçgiri-Türkmen Aşiretleri, Can Yayınları, İstanbul.
- Mamur Yılmaz, E. (2019). Can Göknil’in Özgün Baskı Resimlerindeki Türk Mitolojisi İmgeleri. Turkish Studies, 14(7), 3841-3857.
- Mamur Yılmaz, E. (2020). Can Göknil’in Türk Rresim Heykel Sanatına Katkıları. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(100), 180-197.
- Mengeş, G. (2012). Ağaç Sembolünün Tarihsel Gelişim İçerisinde Türk Resim Sanatına Yansıması ve Cumhuriyet Dönemi Türk Resminin Ağaç Sembolü Üzerinden İrdelenişi, Yüksek Lisans Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü,Van.
- Ocak, A. Y. (2010). Alevi ve Bektaşi İnançlarının İslam Öncesi Temelleri, İletişim Yayınları, İstanbul.
- Ögel, B. (2010). Türk Mitolojisi I (Cilt I), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
- Sağıroğlu, A. (2005). Kayseri Zamantı Irmağı Çevresindeki Bezemeli Mezar Taşları, (T. Çoruhlu, Dü.) Sakarya Üniversitesi Fen Edebiyat Dergisi, 7(1), 357-373
- Sevin, E. (1996). Bezemenin Bedri Rahmi Eyüboğlu'nun Resimlerindeki Yeri, Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
- Sevindik, İ., Okur, A., & Uğurlu, F. (2019). Mitolojik Unsurları Kullanan Sanatçıların Çağdaş Türk Resmine Olan Katkıları. İdil Dergisi, 58, 772-783.
- T.C. İmranlı Kaymakamlığı. (2012). Sivas: İmranlı Kaymakamlığı, 05.04.2022tarihinde http://www.imranli.gov.tr/tarihce adresinden alındı
- Turkish Paintings. Görsel Sanatçılar Ansikloprdisi, Usta Türk Sanatçıları, SanatçıDetayı: 05.04.2022tarihindehttps://turkishpaintings.com/index.php?p=37&l=1&modPainters_artistDetailID=235 adresinden alındı
- Uhri, A. (2010). Anadolu’da Ölümün Tarih Öncesi. İzmir: Ege Yayınevi.
- Yılmaz, A. H. (2016). Türklerde Ölüm Anlayışının Çağdaş Türk Resminde Göstergebilimsel Açıdan İncelenmesi. İdil Dergisi, 5(20), 249-274.
