Author :
DOI : 10.26449/sssj.3905
Year-Number: 2022-96
Language : null
Konu :
Abstract
Education is the whole of social processes that will meet all kind of needs of individuals of all ages, such as knowledge, experience, skill acquisition and personality development, and therefore every individual has the right to receive education freely. The realization of a free education, which means that the individual can receive education without being subject to any restrictions, is possible with the concept of “universal design”. The concept of universal design aims to develop a common design phenomenon by taking into account the physical, sensory, perceptual and talent differences of each individual. Education and higher education institutions have important duties in the context of creating free educational environment. The aim of this study is to examine examples of university campuses in the world and in Turkey within the scope of universal design and accessibility and to develop suggestions for providing accessibility in university campuses. Within the scope of the study, problems related to accessibility in higher education institutions, the importance of which cannot be denied for all individuals in the society, were determined, university campus examples in the world and in Turkey were examined with the literature research on universal design and accessible campus, and suggestions were presented to ensure accessibility in university campuses.
Keywords
Abstract
Eğitim, her yaştaki bireyin bilgi, birikim, beceri kazanma ve kişilik geliştirme gibi her türlü ihtiyacına cevap verecek sosyal süreçler bütünüdür ve bu nedenle her birey özgürce eğitim alma hakkına sahiptir. Özgür eğitim bireyin hiçbir kısıtlamaya tabi tutulmadan eğitim alabilmesi anlamına gelen özgür eğitimin gerçekleşebilmesi “evrensel tasarım” kavramı ile mümkündür. Evrensel tasarım kavramı her bireyin fiziksel, duyusal, algısal ve yetisel farklılıklarını dikkate alarak ortak bir tasarım olgusu geliştirmeyi hedeflemektedir. Özgür bir eğitim çevresinin yaratılması bağlamında eğitim ve yükseköğretim kurumlarına önemli görevler düşmektedir. Bu çalışmanın amacı evrensel tasarım ve erişilebilirlik kapsamında Dünya’da ve Türkiye’den üniversite yerleşke örneklerini irdelemek ve üniversite yerleşkelerinde erişilebilirlik sağlamaya yönelik öneriler geliştirmektir. Çalışma kapsamında toplumda tüm bireyler için önemi yadsınamayacak yükseköğretim kurumlarında erişilebilirliğe yönelik sorunlar belirlenmiş, evrensel tasarım ve erişilebilir yerleşke konularında gerçekleştirilen literatür araştırması ile Dünya’da ve Türkiye’de üniversite yerleşke örnekleri incelenmiş ve üniversite yerleşkelerinde erişilebilirlik sağlayacak öneriler sunulmuştur.
Keywords
- Akatlı, G. ve Güngör, C. (2016). Evaluation of Surrounding Environments of Selected Public Libraries in Ankara
- Akatlı, G. ve Güngör, C. (2016). Evaluation of Surrounding Environments of Selected Public Libraries in Ankarawith Regard to Turkish Standards Related with Accessibility, Gazi University Journal of Science Part B: Art,Humanities, Design and Planning, Vol: 4, No:4, pp.67-81. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/414047, (Erişim tarihi: 03.06.2021).
- Bozdemir, G. Fotoğraf Arşivi, (2021)
- Clarkson, P. J. and Coleman, R. (2015). History of Inclusive Design in the UK, Elsevier, Science Direct Applied Ergonomics 46, pp. 235-247. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23570838/, (Erişim tarihi: 03.07.2021).
- Çepehan Zeyrek, İ. ve Güller, E. (2020). Evrensel Tasarım Kapsamında Herkes İçin Erişilebilir Tasarım. SosyalPolitika Çalışmaları Dergisi, 383-410. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1370351, (Erişim tarihi: 03.07.2021).
- Çınar, N. (2010). Üniversite Kampüslerindeki Peyzaj Erişilebilirliğinin Engelliler Açısından İrdelenmesi,(Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara. https://dspace.ankara.edu.tr/xmlui/handle/20.500.12575/30445, (Erişim tarihi: 16.08.2021).
- Demiroğlu, D., Çoban, A. ve Özgür, D. (2016). Engelli bireylerin Üniversite Yerleşkelerinde Ortak MekânlarıKullanabilmeleri Üzerine Örnek Bir Araştırma: Kilis 7 Aralık Üniversitesi Merkez Yerleşkesi. İnönü ÜniversitesiSanat ve Tasarım Dergisi Cilt 6 Sayı: 13, ss. 91-108 https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/716800, (Erişim tarihi: 16.08.2021).
- Dikel, Y. Z. (2019). Evrensel Tasarım Kapsamında Kullanıcıların İç Mekân Donatılarına Erişilebilirliğininİncelenmesi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Fen BilimleriEnstitüsü, İstanbul. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=X86C-ue7rrrR-SSn- Q_Ppg&no=UjrIAYqiH3jUjLoLvVaECg, (Erişim tarihi: 26.06.2021).
- Dikmen, Ç.B. (2011). Avrupa Kentsel Şartı Ulaşım ve Dolaşım İlkeleri Kapsamında Engellilerin Kentsel Alan veYapılara Erişebilirliklerinin Sorgulanması: Yozgat Örneği. e-Journal of New World Sciences Academy, 6(4). ss. 838-858.
- Dikmen, Ç. B. Fotoğraf Arşivi, (2011).
- Dişyapar C. ve Güngör C. (2015). An Investigation of the Surrounding Environments of Selected High SchoolBuildings in Ankara with Regard to Turkish Standards Related with Accessibility Gazi University Journal ofScience Part B: Art, Humanities, Design and Planning, vol.3, no.2, pp.17-35. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/83789, (Erişim tarihi: 18.10.2021).
- Dostoğlu, N., Şahin, E. ve Taneli, Y. (2009). Evrensel Tasarım: Tanımlar, Hedefler, İlkeler. Mimarlık Dergisi,Sayı: 347. http://www.mimarlikdergisi.com/index.cfm?sayfa=mimarlik&DergiSayi=361&RecID=2062, (Erişim tarihi: 13.12.2021)
- Dökmen, Y. Z. ve Kışlak, T. Ş., (2004), Engelli Olan ve Olmayan Üniversite Öğrencilerinin Demografik vePsikolojik Özellikleri ile Sorunlarının Karşılaştırılması, Kriz Dergisi 12 (2): 33-47, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/595548 (Erişim tarihi: 29.10.2021)
- Duman, Ü. (2017). Evrensel Tasarımın Kamusal Yapılarda Engelliler İçin Önemi: K.K.T.C. İçişleri Bakanlığı Binasının İncelenmesi Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, ss. 29-31, Yakın Doğu Üniversitesi, Lefkoşa.
- Hilmioğlu, S. ve Seçer Kariptaş, F. (2021). Erişilebilir Üniversite Kavramı Üzerine Bir İnceleme: ÜniversiteMekânlarının Erişilebilirlik ve Evrensel Tasarım Yönünden Değerlendirilmesi. Online Journal of Art and Design, 10(2). http://adjournal.net/articles/102/1024.pdf, (Erişim tarihi: 12.11.2021)
- Google Görseller 1A, Olumlu Kaldırım Örneği, https://bitlis.bel.tr/bitlisteengelli-dostu-modern-kaldirim-donemi/,Google Görseller 1B, Olumsuz Kaldırım Örneği, http://www.gazetekadikoy.com.tr/yasam/beyaz-baston-sari-bant- h15362.html, (Erişim tarihi: 28.05.2021).
- Google Görseller 2A, Olumlu Rampa Örneği, https://www.fibhaber.com/nevsehir-de-bugun/engelsiz-nevsehir-icin-bizi-de-unutma-rasim-baskanim-h103261.html, Google Görseller 2B, Olumsuz Rampa Örneğihttps://www.yasadikca.com/karabuk-kent-merkezinde-engellilerin-kaldirim-tepkisi, (Erişim tarihi: 28.05.2021).
- Google Görseller 3A, Olumlu Bankamatik Örneği, https://aliyeyucel.blogspot.com/2017/03/engellilere-uygun-atm-haritasi.html, Google Görseller 3B, Olumsuz Bankamatik Örneği https://www.kredinews.com/engelliler-icin- saglanan-bankacilik-hizmetleri-nelerdir/ (Erişim tarihi: 28.05.2020).
- Google Görseller 4A, Ankara Büyükşehir Belediyesi, https://www.haber06.net, Google Görseller 4B, KandıraAnadolu Lisesi https://www.kandiraninsesi.com/haber/kandira-anadolu-lisesine-engelli-rampasi-h18339.html,Google Görseller 4C, Zonguldak Belediyesi Platform Tipi Engelli Asansörü,http://www.yeniadimgazetesi.com/guncel/belediye-binasina-engelli-asansoru-yapildi-h77218.html (Erişim tarihi: 02.06.2021).
- Google Görseller 5, Danışma Bankosu, http://www.akriliktezgah.istanbul/corian-resepsiyon-bankosu/corian- resepsiyon-bankosu.html (Erişim tarihi: 02.06.2021).
- Google Görseller 6, Braille Alfabeli Armoni AVM Plan Şeması, https://www.hurriyet.com.tr/engelsiz-alisveris- merkezi-deneyimi-24816655, (Erişim tarihi: 02.06.2021).
- Google Görseller 7, Isparta Yalvaç Belediyesi Engelli Tuvaleti, https://www.novakabin.com/isparta-yalvac- belediyesi-engelli-wc-kabinleri-teslim-edildi (Erişim tarihi: 02.06.2021).
- Google Görseller 8A, Yerleşkeye Erişilebilirlik, Chicago Üniversitesi Yerleşkesi Ulaşım Aracı https://safety-security.uchicago.edu/services/ada_accessible_transportation/, Google Görseller 8B, Cambridge ÜniversitesiYerleşke Ulaşım Aracı https://eddington-cambridge.co.uk/news-and-updates/universal-bus-extends-operating- hours, (Erişim tarihi: 02.06.2021).
- Google Görseller 9, Yapı Girişleri, Berkeley Ed Roberts Üniversitesi Girişi, https://www.zdnet.com/article/the- power-of-universal-design-at-ed-roberts-campus/, (Erişim tarihi: 08.06.2021).
- Google Görseller 10A, Duyumsanabilir yüzey uygulamaları, Pretoria Üniversitesi https://www.up.ac.za/disability-unit), Google Görseller 10B, Viyana Ekonomi Üniversitesi WU Yerleşkesi https://europeandesign.org/submissions/campus-wu/, (Erişim tarihi: 08.06.2021).
- Google Görseller 11A, Rampa Uygulamaları, Berkeley Ed Roberts Üniversitesi, https://www.zdnet.com/article/the-power-of-universal-design-at-ed-roberts-campus/, Google Görseller 11B, Harvard Üniversitesi, https://hms.harvard.edu/news/ramped-fall, (Erişim tarihi: 08.06.2021).
- Google Görseller 12A, Asansörler, Berkeley Ed Roberts Üniversitesi,https://tr.pinterest.com/pin/347058715020402247/, Google Görseller 12 B.C, Miami Üniversitesihttps://www.miamioh.edu/student-life/news/2020/01/armstrong-accessibility-upgrades.html, (Erişim tarihi:Google Görseller 13A, Yale Üniversitesi Yerleşkesi https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=mscPGiNfWtJD0qbxL3trcA&no=qCJGygBuvCqOO6mhNBlc1w, Google Görseller 13B, Atlanta Emory ÜniversitesiYerleşkesi https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=wV73N4OtfMyDryzh6DgVUw&no=fHOoB 1t2myLcsGTdYlL3sg, (Erişim tarihi: 11.07.2021).
- Google Görseller 14B, Nevada Üniversitesi Navigasyon Sistemihttps://globalaccessibilitynews.com/2012/05/21/university-of-nevada-scientists-design-low-cost-indoor-navigation-
- system-for-blind-people/, Google Görseller 14C,Carnegie Mellon Üniversitesi Akıllı Telefon Uygulamasıhttps://www.cmu.edu/news/stories/archives/2015/october/blind-navigation-app.html (Erişim tarihi: 19.11.2021).Google Görseller 15A, Wright State Üniversitesi https://www.wright.edu/inclusive-excellence/disability-services/faculty-guide-talking-about-disability Google Görseller 15B, Brown Üniversitesihttps://www.researchgate.net/publication/283265622_BARRIER_FREE_CAMPUS_LANDSCAPE_FOR_STUDE
- NTS_WITH_DISABILITIES Google Görseller 15C, Arizona State Üniversitesi https://campus.asu.edu/westGoogle Görseller 16, Yerleşkeye erişilebilirlik, ODTÜ Yerleşkesi Ulaşım Aracı https://engelsiz.metu.edu.tr/tr/engelsiz-kampus-ulasimi, (Erişim tarihi: 11.07.2021).
- Google Görseller 17, Yapı girişleri, Anadolu Üniversitesi, https://www.anadolu.edu.tr, (Erişim tarihi: 21.11.2021).
- Google Görseller 18 Yapı girişleri, Kırıkkale Üniversitesi https://kku.edu.tr/Anasayfa/Haber/Index/40 (Erişim tarihi: 21.11.2021).
- Google Görseller 19A, Duyumsanabilir Yüzey Uygulamaları, Yeni Yüzyıl Üniversitesihttps://www.yeniyuzyil.edu.tr/ArastirmaMerkezleriYuvamIcerik/Faaliyetler.aspx, Google Görseller 19B, ÜsküdarÜniversitesi http://yonmimari.com/blog-8-uskudar-universitesi-hissedilebilir-yuzey-uygulamasi, Google Görseller 19C, Boğaziçi Üniversitesi https://www.elektromold.com/engelli/urunlerimiz/, (Erişim tarihi: 21.11.2021).
- Google Görseller 20A, Uygulamaları, Yeni Yüzyıl Üniversitesi https://www.yeniyuzyil.edu.tr/ArastirmaMerkezleriYuvamIcerik/Faaliyetler.aspx, Google Görseller 20B, Kocaeli Üniversitesi http://kutuphane.kocaeli.edu.tr/ erisilebilirkutuphane.php (Erişim tarihi: 21.11.2021).
- Google Görseller 21A, Eskişehir Teknik Üniversitesi https://mf.eskisehir.edu.tr/genel-duyurular/engelsiz-%C3%BCniversite-eski%C5%9Fehir-teknik-%C3%BCniversitesi), Google Görseller 21B. Kırıkkale Üniversitesi https://kku.edu.tr/Anasayfa/Haber/Index/40 (Erişim tarihi: 11.01.2022).
- Google Görseller 22A, Bilgi ve Yönlendirme Levhaları, Eskişehir Teknik Üniversitesihttps://porsukgundem.com/engelsiz-universite-eskisehir-teknik-universitesi/, Google Görseller 22B, MarmaraÜniversitesi (http://yonmimari.com/blog-8-uskudar-universitesi-hissedilebilir-yuzey-uygulamasi, Google Görseller22C, Çankırı Karatekin Üniversitesi https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=TKs_iqX1iai9dGGYH1k9bg&no=f1fvq2_GA_6RfUTq1vXIUw, Google Görseller 22D, İstanbul Teknik Üniversitesi http://www2.itu.edu.tr/kampus/yerleskeler-kimlik-kazaniyor (Erişim tarihi: 11.01.2022).
- Google Görseller 23, Dijital Uygulamalar, İstanbul Teknik Üniversitesi Sesli Adımlar Uygulaması, (Erişim tarihi:Google Görseller 24A, Anadolu Üniversitesi https://www.facebook.com/anadoluuniversitesi, Google Görseller24B, Eskişehir Teknik Üniversitesi https://mf.eskisehir.edu.tr/genel-duyurular/engelsiz-%C3%BCniversite-eski%C5%9Fehir-teknik-%C3%BCniversitesi, Google Görseller 24C, İstanbul Teknik Üniversitesihttps://www.hetpeyzaj.com/yesil-kampus, Google Görseller 24D, Pamukkale Üniversitesi(https://d20haber.com/egitim/egitim-egitim/paude-engelsiz-universite-yasami-icin-el-ele-projesi/ (Erişim tarihi:Google Görseller 25A, Sosyal Yaşam Alanları, Yeditepe Üniversitesi https://yeditepe.edu.tr/tr/universitemiz-kampus-yeditepe/sosyal-yasam, Google Görseller 25B, İstanbul Teknik Üniversitesihttps://www.arkitera.com/haber/itu-maslak-kampusu-bisiklet-dostu-oluyor/ Google Görseller 25C, PamukkaleÜniversitesi https://d20haber.com/egitim/egitim-egitim/paude-engelsiz-universite-yasami-icin-el-ele-projesi/Gökdal M. ve Ünal S. (2020). Engellilik ve Erişilebilirlik, TSE Standart Enstitüsü Ekonomik ve Teknik Dergisi, 59(686), 36-53. https://statik.tse.org.tr/upload/tr/dosya/icerikyonetimi/9376/28042020125827-2.pdf, (Erişim tarihi:Gören, B. G. (2018). Engelli Bireyler İçin Erişilebilir Üniversite Kampüs Alanlarının Tasarım StratejilerininGeliştirilmesi: İstanbul Teknik Üniversitesi Kampüs Örneği, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri EnstitüsüŞehir ve Bölge Planlama Anabilim Dalı Yayımlanmamış Doktora Tezi.https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=wV73N4OtfMyDryzh6DgVUw&no=fHOoB1t2myLcsG TdYlL3sg (Erişim tarihi: 05.07.2021)
- İlter, A. T. (2015). Erişilebilirlik Konusunda Bir Değerlendirme ve Yüksek Öğrenim Kurumlarından BirÖrnekleme Denemesi: İTÜ Öğrenci İşleri Hizmet Binası. 9. Engelsiz Üniversite Çalıştayı, Muğla https://www.researchgate.net/publication/313819226, (Erişim tarihi: 05.07.2021)
- İlter, A. T. (2017). Erişilebilirlik ve Engelsiz Üniversite Kampüsleri, Sağlık Düşüncesi ve Tıp Kültürü Dergisi,Sayı: 41, ss. 90-93. https://www.sdplatform.com/Dergi/1004/Erisilebilirlik-ve-engelsiz-universite-kampusleri.aspxİmamoğlu E. O. ve Yasak Gültekin, Y. (1993). Önerilen Dengelenmiş Toplumsal Birey Modeli Işığında ÜniversiteGençliğinin Sorunları 1982-192 Döneminde Yayınlanan Araştırmalara İlişkin Bir Değerlendirme, Yorum veÖneriler Türk Psikoloji Dergisi, 8 (30) 27-41 https://www.psikolog.org.tr/tr/yayinlar/dergiler/ 1031828/tpd1300443319930000m000320.pdf (Erişim tarihi: 15.09.2021).
- Jones M. L., Mace R. L. and Story, M. F. “The Universal Design File: Designing for People of All Ages andAbilities”, Raleigh, North Carolina State University. (1998). https://www.slideshare.net/danamato/universal- design-files (Erişim tarihi: 28.05.2021).
- Kavak, M. (2010). Evrensel Tasarım Yaklaşımı Bağlamında Kamusal Mekânlar: Harbiye Kongre Vadisi örneği(Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Bahçeşehir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. https://tezarsivi.com/evrensel-tasarim-yaklasimi-baglaminda-kamusal-mekanlar-harbiye-kongre-vadisi-ornegi,
- (Erişim tarihi:03.10.2021)
- Meşhur Alkan, H. F. ve Tekin, M. (2018). Evrensel Tasarım Yaklaşımının Şehir Planlama Disiplini Bakış Açısı ileDeğerlendirilmesi, Online Journal of Art and Design, 6(5), ss. 101-107., http://www.adjournal.net/articles/65/656.pdf (Erişim tarihi: 28.11.2021)
- Mızrak G., Güngör C. ve Sahil S. (2021). The Investigation of University Buildings Environments with Regard toTurkish Standards on Accessibility: Gazi University Faculty of Education Buildings Gazi University Journal ofScience Part B: Art Humanities Design and Planning, Vol: 9, No: 3, pp.251-264. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1976710, (Erişim tarihi: 17. 11.2021).
- Muğan Akıncı, G. (2006). Evrensel tasarım yaklaşımı: Bayburt Üniversitesi Örneği. Journal of Design Theory,10(17), 16-26. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/208071, (Erişim tarihi: 16.11.2021).
- Ökten, G. (2018). Evrensel Tasarım İlkeleri Doğrultusunda Engelsiz Üniversite Kampüslerinin Tasarlanması veBiçimlenmesi Üzerine Bir Araştırma, Hacettepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü İçmimarlık ve Çevre Tasarımı Anabilim Dalı, Sanatta Yeterlik Tezi. Ankara.
- Özdemir, Ş. (2019). Üniversite Kampüslerinin Kapsayıcı Tasarım Kavramına Uygun Hale Getirilmeleri İçin BirDeğerlendirme Aracı Önerisi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Yıldız Teknik Üniversitesi Fen BilimleriEnstitüsü, İstanbul. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=mscPGiNfWtJD0qbxL3trcA&no=q CJGygBuvCqOO6mhNBlc1w, (Erişim tarihi: 16.11.2021).
- Sınacı Özfındık, F., Hovardaoğlu, O. ve Çalışır Hovardaoğlu, S. (2020). TÜBİTAK 4004 Programı DesteğiyleEngelli Üniversite Öğrencilerine Kapsayıcı- Engelsiz Kampüs Tasarımı Eğitimi Projesinin Değerlendirilmesi,Yükseköğretim ve Bilim Dergisi Cilt 10, Sayı: 1, ss. 24-35. https://dergipark.org.tr/tr/pub/higheredusci/issue/61501/918310 (Erişim tarihi: 12.08.2021).
- Şişman, Y. (2014). Engelliler açısından eşitlik ayrımcılık ve eğitim hakkı. Sosyal Politikalar Çalışmaları Dergisi, 32(14), ss. 57-85. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/197925 (Erişim tarihi: 05.11.2021).
- Turner, P. (1990). Campus: An American Planning Tradition”, The Architectural History Foundation/MIT Pres series no. 7
- Tutal, O. (2018). Üniversite Yerleşkeleri ve Erişilebilirlik, Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi Cilt: 6, Sayı: 15, ss. 753-775 https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/621945 (Erişim tarihi: 15.08.2021).
- Ulusal Engelsiz Üniversiteler Çalıştay Raporları https://cdn.istanbul.edu.tr/FileHandler2.ashx?f=ulusal-engelsiz- universiteler-calistayi-raporlari.pdf (Erişim Tarihi: 24.09.2021)
- Uyar, L. (2006). Birleşmiş Milletlerde İnsan Hakları Yorumları İnsan Hakları Komitesi ve Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Komitesi 1981-2006. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
- Ünver, H. ve Yamaçlı, R. (2014). Ulaşılabilirlik Kültürü. Düzce Üniversitesi Bilim ve Teknoloji Dergisi, 2(1), 215- 226. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/56250, (Erişim tarihi: 11.09.2021).
- Yıldız, S. (2014). Türkiye’de Turizm Tesislerinde Evrensel Tasarım İlkeleri Üzerine Bilgi Geliştirilmesi, İstanbulÖrneğinde İrdeleme, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul.tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=Mae0tS9rkdOSkkJy-_Arkw&no=PN4s8jijnX76t1QcRj1j6A,Yüksek Öğretim Kurumu (2020). https://www.yok.gov.tr/Sayfalar/Haberler/2020/engelsiz-erisim-engelsiz- egitim.aspx (Erişim tarihi: 29.10.2021).
- Yücel, M. Fotoğraf Arşivi (2021).
