Osmanlı’da İnşaat İşleriyle Uğraşan Esnafın Özellikleri, XVIII. Yüzyılda Konya İle İlgili Bazı Tespitler
Author :
Abstract
İnşaat işleri insanların hayatında önemli bir yer tutar. Barınma ihtiyacının ortaya çıkması ve insanların kaliteli binalar üretmeye çalışması bu işlerde uzmanlaşmayı zaruri hale getirmiştir. Bu uzmanlaşmanın görüldüğü devletlerden biri de Osmanlı Devleti’dir. Geniş topraklarda hüküm süren Osmanlı Devleti’nin büyümesiyle birlikte bina yapımı ve onarımı gibi hizmetler de artmaya başlamış, zamanla bu hizmetleri gören uzman bir tabaka ortaya çıkmıştır. Gerek devletin merkezinde gerekse taşrada teşkilatlı bir yapıya sahip esnaf grupları, inşaat işlerini yürütmeye devam etmiştir. Hassa Mimarlar Ocağı bu teşkilatın en üstündeki birim olarak karşımıza çıkmaktadır. Taşradaki mimarların ve diğer yapı ustalarının çalışma düzeni ve idarecilerinin görevlendirmelerinde en önemli rol mimarbaşı başkanlığındaki Hassa Mimarlar Ocağı’na düşüyordu. Ülkenin genelinde bu işlerle ilgilenen, mimar, neccar, benna, demirci gibi esnaf grupları teşkilat nizamına uygun şekilde hizmet veriyordu. Kadim bir Osmanlı şehri olan Konya’da, XVIII. yüzyılda, mimarların ve inşaat işleriyle uğraşan diğer esnaf gruplarının yoğun bir şekilde çalıştıkları görülmektedir. Özellikle mescid, medrese ve cami gibi bazı binaların tamiri bu dönemde sıkça karşılaşılan durumlardandır. Tamir işlerinde önce bir heyetle keşif yapılarak masraflar tespit edilmiş, daha sonra görevlendirilen ustalar bu keşfe uygun olarak hizmeti gerçekleştirmiştir. Bu çalışmada öncelikle Osmanlı Devleti bünyesinde inşaat hizmetlerinin işleyişi ele alınacak ve bu alanda görev yapan esnaf gruplarının teşkilat yapısına değinilecektir. Daha sonra ise Konya şehrinde XVIII. yüzyılda bu hizmetlerin nasıl verildiğiyle ilgili belgelere dayalı olarak tespitlerde bulunulacaktır.
Keywords
Abstract
Construction works have an important place in people's lives. The need for shelter and the efforts of people to produce quality buildings made it necessary to specialize in these works. One of the states where this specialization is seen is the Ottoman State. With the growth of the Ottoman Empire, which reigned in large lands, services such as building construction and repair started to increase. Over time, an expert layer that has seen these services has emerged. Tradesmen groups with an organized structure both in the center of the state and in the provinces continued to carry out the construction works. Hassa Mimarlar Ocagi is the top unit of this organization. The most important role in the commissioning of the working order and the administrators of the provincial architects and other tradesmen was the responsibility of the Hassa Mimarlar Ocagi under the leadership of the mimarbasi. Tradesmen groups such as architects, neccar, benna, blacksmiths, who were interested in these works throughout the country, served in accordance with the organizational regulations. An ancient Ottoman city in Konya, architects and other trades groups engaged in construction work is seen to work intensively in eighteenth century. In particular, the repair of some buildings such as masjid, madrasah and mosque are common in this period. In the repair works, the expenses were determined by a delegation first and then the craftsmen assigned were performing the service in accordance with this discovery. In this study, first of all, the functioning of construction services within the Ottoman Empire will be discussed and the organizational structure of the artisans working in this field will be discussed. Then, based on the documents about how these services were provided in the eighteenth century in Konya, the determinations will be made.
Keywords
- ATÇEKEN, Zeki, Konya’daki Selçuklu Yapılarının Osmanlı Devrinde Bakım ve Kullanımı, TTK Yayınları,BAYKARA, Tuncer, Osmanlı Taşra Teşkilatında XVIII. Yüzyılda Görev ve Görevliler, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 1990.
- COHEN, Amnon, Osmanlı Kudüs’ünde Loncalar, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2003.
- ÇELİK, Bülent, Osmanlı Seferlerinin Lojistik Sorunlarına Kentli Esnafın Getirdiği Çözümler; Orducu Esnafı, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2002.
- Dündar, Abdülkadir, “Osmanlı Mimarisinde Hassa Mimarları”, Dini Araştırmalar, C.2, S.5, Eylül-Aralık 1999, s. 159-176.
- GENÇ, Mehmet, Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2000.
- HERSEK, Can, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Mimarlar ve Yapı Esnafı”, İslami Araştırmalar Dergisi, C.4, Sayı: 1, 1990, s. 42-48.
- KAL’A, Ahmet (Editör), İstanbul Ahkam Defterleri İstanbul Esnaf Tarihi 1, İstanbul B.B. Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları, İstanbul 1997.
- KÜÇÜKDAĞ, Yusuf, Lale Devri’nde Konya, Basılmamış Doktora Tezi, S.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya 1989.
- LEWİS, Raphaela, Osmanlı’da Günlük Yaşam, Adapa Yayınevi, Ankara 2006. MÜLAYİM, Selçuk, “Mimari”, DİA, C.30, İstanbul 2005, s. 91-95.
- OĞUZOĞLU, Yusuf, 17. Yüzyılın İkinci Yarısında Konya, Basılmamış Doktora Tezi, A.Ü. Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi, Ankara 1980.
- ORHONLU, Cengiz, “Şehir Mimarları”, Osmanlı Araştırmaları II, İstanbul 1981, s. 1-30.
- PAKALIN, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C. II, MEB Yayınları, İstanbul 2004.
- SARIKÖSE, Barış, Sille, Çizgi Kitabevi, Konya 2009.
- ŞENYURT, Oya, “Onsekizinci Yüzyıl Osmanlı Başkentinde Taşçı Örgütlenmesi”, METU JFA, 2009/2, s. 103-122.
- TURAN, Şerafettin, “Osmanlı Teşkilâtında Hassa Mimarları”, TAD, I/1 (1963), s. 159-202. TURAN, Şerafettin, “Mimarbaşı”, DİA, C.30, İstanbul 2005, s. 90-91.
