Author :
Abstract
Kur’an’ı Kerimle birlikte İslam’ın temel kaynağı olan Sünnet ve onun nakil/ispat vasıtası olan hadislerin korunması ve gelecek nesillere sağlam bir şekilde aktarılabilmesi için âlimler büyük çaba sarf etmişlerdir. Çalışmamızın amacı; âlimlerin bu çabalarını ortaya koymaktır. Bu hususta bazı çalışmalar bulunmakla birlikte çalışmamızın diğerlerinden farkı; ilk hadis usulü kaynakları çerçevesinde konuyu râviler ve ortaya koydukları ürünler bağlamında mukayeseli olarak ele almasıdır. Daha önce bu meyanda yapılan bir çalışma olmadığı tespit edilmiş ve bu boşluğun doldurulması zarureti hissedilmiştir. Bilindiği üzere zabt veya tesbit yönünden yeterli çaba gösterilmemiş olan metinler, hadisçilere göre güvenilmez olarak addedilir veya bu hususta gösterilen çabaların derecesine göre güvenilirlik kazanır. İşte bu temel ilke sebebiyle hadisçiler sağlam bir hadis nüshasının nasıl oluşturulacağını ve bunun ilkelerinin neler olduğunu derinlemesine tartışmışlardır. Onların ortaya koyduğu ilkeler sadece hadis literatürünü değil; tarih, edebiyat ve metne dayalı ilimlerin ilkelerinin oluşmasında da etkili olmuştur. Nitekim modern tarih araştırmalarında ele alınan metin tenkidi diğer bir adıyla iç ve dış tenkit yöntemleri ile hadisçilerin ortaya koyduğu yöntemler karşılaştırıldığında etkinin boyutu ortaya çıkmaktadır. Birtakım eksiklikleri, hataları ve ihmalleri olmakla birlikte muhaddisler, sağlam hadis nüshaları oluşturmak, onları korumak ve sonraki nesillere sağlam bir şekilde ulaştırmak konusunda gayet başarılı olmuşlardır. Muhaddislerin bu başarıları, İslam’ın en temel iki kaynağından biri olan sünnetin büyük oranda korunmasına ve günümüze kadar ulaşabilmesine de katkı sağlamıştır.
Keywords
Abstract
The scholars have spent great efforts to protect Sunnah (the Traditions of Mohammed) and hadith, the means to prove and transmit it, along with the Glorious Qur'an, both of which are the main sources of Islam, and the hadiths that serve as proof of it, and to firmly transmit these to future generations. The objective of this study is to present the works of scholars. The difference of this study from others, there exist many studies though, is to examine the subject through comparative studies within the context of the hadith transmitters (râvis) and the products they have offered within the scope of first methodological hadith resources. As we noticed that there had been no studies regarding this subject, we felt we need to meet the need in that respect. As known, the texts, lacking sufficient zabt and tasbeet attributes, are regarded as untrustworthy by the hadith scholars, and thus later gain credibility depending on the efforts spent on the two traits aforementioned. Because of this fundamental principle, the hadith experts/scholars have profoundly debated on how to construct a credible sample copy of hadith and what the principles to be. The principles they put forward have not only influenced the hadith literature only but also had an impact upon devising the criteria on which history, literature and texts/proses are based. As a matter of fact, the dimension of the effect is seen when the methods of the text criticism discussed in the modern history researches are compared with the methods of the internal and external criticism and the methods the hadith experts put forward. Althought they have some shortcomings, errors and omissions, muhaddiths have succeeded in creating true copies, protecting and delivering of hadiths, to the next generations in a sound manner. The successes of the muhaddiths contributed to the protection of the sunnah, one of the two most fundamental sources of İslam, to the present day.
Keywords
- A‘zamî, M. (1990). Menhecü’n-Nakd İnde’l-Muhaddisîn Neş’etühû ve Târîhuhu, Mektebetü’l-Kevser,
- A‘zamî, M. (1990). Menhecü’n-Nakd İnde’l-Muhaddisîn Neş’etühû ve Târîhuhu, Mektebetü’l-Kevser, Beyrut.
- Askerî, H. (1402/1982). Tashîfâtü’l-Muhaddisîn (thk. Mahmut Ahmet Mire), Kâhire.
- Aktan, A. (1998). “Arap Yazısı’nın Doğuşu, Gelişmesi ve İslam Yazısı Haline Gelmesi”, İslamî Araştırmalar Dergisi, 6: 61-67.
- Atan, A. (1999). “Mana ile hadis rivâyeti”, Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,İstanbul.Aydınlı, A. ( 2013). Hadis Istılahları Sözlüğü, İfav Yayınları, İstanbul.
- Bağdâdî, H.(2003). el-Câmi’ li Ahlâki’r-Râvî ve Âdâbi’s-Sâmi, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut. Bağdâdî, H.( 2005). Takyîdü’l-‘İlm, Mektebetü’l-Asriyye, Beyrut.
- Bayraktar, İ. (2001). Hadis Kaynakları Üzerine Araştırmalar, Ekev, Erzurum.
- Bayraktar, İ. (1997). “Metin Tenkîdi ve Müşkil Hadisler”, E.A.Ü.İ.F.D., 13: 175-226.
- Beyhakî, A. (h. 1352). Es-Sünenü’l-Kübrâ, Meclisü Dâirati’l-Meârif, I-X, Beyrut. Buhârî, M. (1981). Sahîh-i Buhârî, Çağrı Yayınları, Cilt I-VIII, İstanbul.
- Câ‘berî, B. (1421/2000). Rusûmü’t-tahdîs fi Usûli’l-Hadîs (nşr. İbrahim b. Şerif el-Milî), Dâru İbn Hazm, Cevâbî, M. (1986). Cuhûdu’l-Muhaddisîn fi Nakdi Metni’l-Hadisi’n-Nebeviyyi’ş-Şerîf, Tunus.
- el-Cezâirî, T. (1995). Tevcîhu’n-nazar ilâ usûli’l-eser (nşr. Abdülfettah Ebû Gudde), Mektebetü’l- Matbaatü’l İslâmiyye, I-II, Haleb.
- Çakan, İ. (1991). Hadis Usulü, Marmara Ünv. İlahiyat Fak. Yayınları, İstanbul.
- Dârakutnî, A. (1966). Sünen, (Tahk. Abdullah Hâşim Yemânî.) Dâru’l-Mehâsin, I-IV, Medîne-i Münevvera.
- Dârakutnî, A. (1994). Ta'likâtü'd-Dârekutnî ale'l-mecrûhîn li İbn Hibbân el-Büstî (nşr. Halil b. Muhammed Arabi), el-Farukü’l-Hadise, Kahire.
- Dârimî, A. (1981). Sünen, Çağrı Yayınları, I-II, İstanbul.
- Dayhan, A.( 2005). “Hadislerde Tashif ve Tahrif”, Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı, İzmir.
- Doğanay, S. (2009). Hadis Rivâyetinde Râvi Tasarrufları ve Doğurduğu Problemler, İsam Yayınları, Dumeynî, M. (1996). Mekâyîsü Nakdi Mütûni's-Sünne, Dersaadet, İstanbul.
- Dumeynî, M. (1997). Hadiste Metin Tenkidi Metodları, Kitabevi Yayınları, İstanbul. Ebû Dâvûd, S. (1981). Sünen, Çağrı Yayınları, I-V, İstanbûl.
- er-Râzî, E. (1430/2009). Suâlâtü'l-Berzei, Kitabü'd-Duafâ ve'l-Kezzabin ve'l-Metrukin Min Ashâbi’l-Hadis (nşr. Ebu Ömer Muhammed b. Ali el-Ezheri), el-Furûku’l-Hadise, Kahire.
- Elik, H. (1998). Kur’an’ın Korunmuşluğu Üzerine, İlahiyat vakfı yayınları, İstanbul. Ezherî, M. (1967), Tehzîbu’l-Luğa, I-XV, Kahire.
- Hamidullah, M. (2002). İslam’ın Doğuşu, Beyan yayınları, İstanbul.
- Hamidullah, M. (1993). Kur’an-ı Kerim Tarihi, trc: Salih Tuğ, İstanbul.
- Hanbel, A. (1988). Kitâbu’l-İlel ve Ma’rifeti’r-Ricâl, (thk. Vasıyyullah b. Muhammed Abbas), el- Mektebetü’l-İslâmî, (I-IV), Beyrut.
- Hattâbî, M. (1402/1982). Garîbü’l-Hadis, (Thk: Abdulkerîm İbrahîm el-Azbâvî), I-II, Şam. Heysemî, N. (1967). Mecmau'z-zevâid ve Menbau'l-fevâid, I-X, Beyrut,.
- Itr, N. (1997). Menhecü’n-Nakd fî Ulûmi’l-Hadîs, Dâru’l-Fikr, Beyrut.
- Itr, N. (2007). Usûlü’l-Cerh Ve’t-Ta‘dîl ve İlmu’r-Ricâl, Üçüncü baskı, Dâru’l-Yemâme, Şam.
- İbn Abdilber, Ömer. (1388/1968). Câmiu beyâni'l-ilm ve fazlihi ve ma yenbagi fî rivâyetihi ve hamlihi (nşr. Abdurrahman Muhammed Osman), el-Mektebetü's-Selefiyye, I-II, Medine.
- İbn Adî, A. (1985). el-Kâmil fi’d-Duafâi’r-Ricâl, Dâru’l-fikr, I-VIII, Beyrut.
- İbn Asâkir, A. (1996). Târîh’u Medîneti Dımaşk (nşr. Ali Şiri), Darü’l-Fikr, Beyrut.
- İbn Ebî Hâtim, A. (2002). el-Cerh ve'tta'dil (nşr. Mustafa Abdülkadir Ata), Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, I-IX, İbn. Ebî Dâvûd, E. (1985). Kitâbu’l-Mesâhîf, Dâra Kütübü’l-İlmiyye, Beyrut-Lübnan.
- İbn Hacer, A. (1959). Fethu'l-Bârî fî Şerh-i Sahîhi'l-Buharî, I-XXVI, Mısır.
- İbn Hacer, A. (1989). Nüzhetu’n-Nazar Şerh’u Nuhbetu’l-Fiker, (şerh eden: Şeyh Salâh Muhammed Muhammed Uveyda), Dâra’l-Kütübü’l-İlmiyye, Beyrut- Lübnan.
- İbn Mâce, M. (1992), Sünen, Çağrı Yayınları, I-II, İstanbul.
- İbn Sa’d, M. (2001). et-Tabakâtü’l-Kebîr, Mektûbetü’l Hancı, Kâhire.İbnü’s-Salâh E. (1998), Ulûmu’l-Hadîs, Dâru’l-Fikr, Beyrut-Lübnan.İbnü'l-Esîr, İ. (1970). Üsdü'l-Gâbe fî Ma'rifeti's-Sahâbe, I-V, Kahire.
- İbnü'l-Esîr, İ. (1963). en-Nihâye fî Garîbil-Hadis ve’l Eser, (Tahkik, Mahmud Muhammed et-Tanâhî), el- Mektebetü’l-İslâmiyye, I-V, y.y.
- İbnü’l-Cevzî, A. (1349). Menâkibü’l-İmâm Ahmed b. Hanbel, Mektebetü’l-Hanci, Mısır.İbnü’l-Kayyım, C. (1403). el-Menâru’l-Munîf, Mektebetu’l-Matbaati’l-İslamiyye, Halep. İdlibî, S. (1983). Menhecu Nakdi’l-Metn inde Ulemâi’l-Hadîs en-Nebevî, Beyrut.
- Kâdî İyâz, M. (h. 1185), el-İlma’ ilâ Ma’rifet’i Usûl’ür-Rivâye ve Takyîdi’s-Sema’, Dâru’t-Turâs, Kâhire. Karacabey, S. (2001). Hadis Tenkidi, Sır Yayıncılık, İstanbul.
- Kavakçı, Y. (1976). İslam Araştırmalarında Usul, Diyanet İşleri başkanlığı Yayınları, Ankara. Keleş, A. (1998). Hadislerin Kur'ân'a Arzı, İnsan Yayınları, İstanbul.
- Kettânî, M. (1383/1964). er-Risâletü'l-mustatrefe li-beyâni meşhûri kütübi'ssünne, Dârü'l-Fikr, Dımaşk. Koçyiğit, T. (1980). Hadis Istılahları, A.Ü.İ.F. Yayınları, Ankara.
- Koçyiğit, T. (1989). Hadisçilerle kelamcılar arasındaki münakaşalar, Diyanet vakfı Yay, Ankara. Köksal, M. (2012). “Metin Neşrinin Ana Esasları”, TÜBAR-XXXI:179-209.
- el-Makdisî, Ş. (1986). Kitâbu’lMürşidü’l-Vecîz, thk: Tayyar Altıkulaç, Ankara.
- Medînî, A. (1984). Su'âlât Muhammed b. Osmân b. Ebî Şeybe fi'l-cerh ve't-ta'dîl (nşr. Muvaffak İbn Abdülkadir), Mektebetü'l-Maârif, Riyad.
- Mizzî, Y. (1980). Tehzîbu’l-kemâl (thk. Beşşâr ‘Avâd Ma’ruf), Müessesetü’r-risâle, Beyrut. Müslim, H. (1981). Sahîh-u Müslim, Çağrı Yay, I-III, İstanbul.
- Müslim, H. (1410/1990). Kitâbu’t-temyîz, Mektebetü’l-kevser, Riyad. (A’zamî’nin Menhecü’n-nakd’inin sonunda).
- Müneccid, S. (1966). “Arapça yazmaların neşir kaideleri”, (Çeviren: Mehmet Hatiboğlu), Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 14: 245-262.
- Nesâî, A. (1981). Süneni Nesâî, Çağrı Yayınları, I-VIII, İstanbul.
- Nîsâbûrî, H. (1977). Ma’rifet Ulûmu’l-Hadis, Dârü’l-Kütübü’l-İlmiyye, İkinci Baskı, Beyrut-Lübnan.
- Nîsâbûrî, H. (2000). el-Müstedrek ale’s-Sahihayn (nşr. Hamdi Dimurtaş Muhammed), el-Mektebetü’l- Asrıyye, I-IV, Beyrut.
- Özşenel, M. (2018). Arz Yöntemi Özelinde Hanefi Hadis Anlayışının Teşekkülü, İfav, İstanbul.
- Öztürk, M. (2013). “Hadis Rivâyetinde Telkin Zabt İlişkisi ve Telkin Yoluyla Yapılan Tahrifler”, Marife, Yaz: 107-124.
- Polat, S. (2010). Metin Tenkidi, İfav yay, İstanbul.
- Râmhürmüzî, H. (1984). el-Muhaddisu’l-fâslıl beyner’r-râvî ve’l-vâî (nşr. M. Accâc el-Hatîb), Dâru’l-fikr, Kâhire.
- Sehâvî, Ş. (1424/2003). Fethü'l-mugîs şerhi Elfiyyeti'l-hadis li'l Irâki (nşr. Ali Hüseyin Ali), Mektebetü’s- sünne, I-V, Kahire.
- Sem‘ânî, A. (1952). Edebü’l-İmlâ ve’l-İstimlâ, Leiden.Serahsî, Ş. (1973). Usûlü's-Serahsî, Haydârâbâd-Deken.
- Sezgin, F. (1991). Târîhu’t-Turâsi’l-Arabî (et-Tedvînü’t-Târîhî), Arapça’ya nakleden Mahmud Fehmi Hicâzî, Riyad.
- Sezgin, F. (2000).Buhari’nin Kaynakları, Kitabiyat Yay, Ankara.
- Suyûtî, C. (2009). Tedribu’r- Râvî Şerh-u Takrîbu’n- Nevevî, Müessesetü’r- Reyyân, Beyrut. Suyûtî, C. (1967). el-Hasâisu'l-Kübrâ, Kahire.
- Suyûtî, C. (2008). El-İtkân Fî Ulûmi’l-Kur’ân, Müessesetü’r-Risâle Nâşirûn, Şam. Şâkir, A. (t.s.). Bâisu’l-Hasîs, Müessesetü Kütübü’s-Sekâfiyye, Y.y.
- Şiblî, M. (1973) Asr-ı Sa’âdet, (trc. Ömer Rıza Doğrul), İstanbul.
- Şulul K. (2015). İslam Düşüncesinde Tarih Tasavvuru, 3. Baskı, İnsan Yayınları, İstanbul.Tânevî, Z. (1972). Kavâid fi Ulûmi’l-Hadis, Mektebet’ü Matbûâtü’l-İslâmiyye, Halep. TDK, (2005). Türkçe Sözlük, 10. Baskı, Ankara.
- Tirmîzî, M. (t.s.). el-İlelü’s-Sağir (nşr. Adl b. Abdüşşekur ez-Züraki), Dârü’l-Muhaddis, Riyad. Tirmîzî, M. (1981). el-Câmiu’s-Sahîh-Sünenü’t-Tirmizî, Çağrı Yayınları, I-V, İstanbul.
- Uğur, M. (1996). Hadis ilimleri Edebiyatı, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara. Uğur, M. (1992). Ansiklopedik Hadis Terimleri Sözlüğü, TDK, Ankara.
- Yakub b, Ş. (1405/1985). Müsnedü Emîri’l-Mü’minîn Ömer b. el-Hattâb (nşr. Kemâl Yûsuf el-Hût), Yardım, A.( 2000). Hadis, Damla Yayınevi, İstanbul.
- Yıldırım, E. (2009). Hadiste Metin Tenkidi Tarihi Süreç, Yeni Yaklaşımlar, Rağbet Yayınları, İstanbul.Yücel, A. (2015). Hadis İlminde Tenkit Terimleri, M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul. Yücel, A. (2011). Hadis Tarihi, İfav, İstanbul.
- Yücel, A. (1998). Hadis Istılahlarının Doğuşu ve Gelişimi: Hicri İlk Üç Asır, İfav, İstanbul.
- Zebîdî, Z. (1985). Sahîh-i Buhârî Muhtasarı Tecrîdi Sarîh Tercemesi, (terc. Ahmed Nâim), Diyanet İşleri Başbakanlığı yayınları, Ankara.
- ez-Zehebî, Ş. (1982). Siyeru A'lami'n-Nübelâ (nşr. Şuayb el-Arnaud-Hüseyin el-Esed), Müessesetü’r-risale, ez-Zürkânî, M. (1995). Menâhilu’l İrfân, Dâra’l-Kitâbü’l- Arabî, Beyrut.
