Misyonerlerin Doğu Ve Güneydoğu Anadolu Bölgesindeki Ermeni Ayrılıkçı Hareketleri Ve 1895 İsyanlarındaki Rolü
Author :
Abstract
Batılı devletlerin Osmanlı Devletini güçsüzleştirme ve parçalama planlarını hayata geçirebilmek için Osmanlı tebaası gayrimüslimleri devletten koparmak üzere kullandıkları önemli unsurlardan biri misyonerler olmuştur. Misyonerlerin hedef kitlesinden birisi de yoğun olarak Doğu Anadolu bölgesinde yaşayan Ermeniler olmuştur. Avrupalı devletler ve onların misyonerleri tarafından kurdurulan Ermeni komitacıları Doğu ve Güneydoğu bölgesinde yıkıcı eylemlere girişmişlerdir. Bu eylemlerin en etkilisi 1895 yılında pek çok yerde eşzamanlı olarak başlattıkları isyanlar olmuştur. Bu isyanlar sırasında birçok Müslüman katledilmiş ve bazıları da yerlerini yurtlarını terk ederek göç etmek zorunda kalmıştır. Ermeni komitaları bütün bu katliamları icra ederken misyonerler vasıtasıyla kendilerini iç ve dış kamuoyunda masum, Müslümanları ise Ermeni soykırımcıları olarak göstermeye çalışmışlardır. Osmanlı Devleti imkânları çerçevesinde isyanlara karşı bazı tedbirler almaya çalışmıştır. Olaylar sırasında mağdur olanların mağduriyetleri ivedilikle giderilmeye, toplumsal huzur ve barışın yeniden tesisi için uğraşılmıştır. Ancak, Avrupalı devletlerin emperyalist hedefleri uğruna iğfal ettikleri gözü dönmüş komitacı teröristlerin ıslahı mümkün olmamıştır.
Keywords
Abstract
Missionaries were one of the important factors that Western countries used for separating dhimmi from the community in order to put their plan of getting weak and crumbling the Ottoman Empire into action. One of the target groups of missionaries was Armenians mostly living in Eastern Anatolia region. Secret societies founded by Western countries and their missionaries started the acts of vandalism in Eastern and Southeastern Anatolia regions. The most effective one of these acts was the rebellions began simultaneously in many places in 1895. In these rebellions, many Muslims were killed and some of them had to leave their houses and migrate. Armenian secret societies pretended to be innocent whereas they tried to see Muslims responsible for Armenian genocide in both public and foreign public opinion by missionaries while they were killing people. The Ottoman Empire tried to take some measures against the rebellions within the bounds of possibility. At the time of incidents, it was attended to resolve the problems of sufferers in a hurry and to bring peace and tranquility to the society again. On the other hand, it was not succeeded in making furious terrorists deluded by Western countries for the sake of imperialistic aims better.
Keywords
- Açıkses, E. (2003). Amerikalıların Harput’taki Misyonerlik Faaliyetleri, Ankara Türk Tarih Kurumu,
- Açıkses, E. (2003). Amerikalıların Harput’taki Misyonerlik Faaliyetleri, Ankara Türk Tarih Kurumu,Akgündüz, A. (2009). “Ermeni İsyanların Meydana Gelmesinde İngiltere’nin Rolü ve Sebepleri (1890-1895)”, Hoşgörüden Yol Ayrımına Ermeniler, C.IV. (Yay Haz: Metin Hülagü vd.) II. Uluslararası SosyalAraştırmalar Sempozyumu, Kayseri.Alan, G. (2007). “Osmanlı Belgelerine Göre Ermeni İsyanları Ve Amerikan Board Misyonerleri (1875-1918)”, Ermeni Araştırmaları Kongresi Bildirileri, C.I, ASAM Ermeni Araştırmaları Enstitüsü, Ankara.
- Alkan, N. (2009). “Birlikte Yaşamadan Ayrışmaya Ermeni Meselesi (Sosyo-Psikolojik Bir Deneme)”Hoşgörüden Yol Ayrımına Ermeniler, C.III, II. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Sempozyumu, Kayseri. Balcı, R. (2010). Osmanlı’nın Doğu Siyaseti, Yitik Hazine Yayınları, İstanbul.
- Boswell, C. (1993). Ermenilerin Maskesi Düşüyor, (Haz: Yavuz Ercan), Turhan Kitapevi, Ankara.
- Bozan, O. (2006). Arşiv Belgeleri Işığında Diyarbakır Vilayetinde 1895 Ermeni Olayları (Basılmamış Yüksek Lisan Tezi), Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Diyarbakır.
- Çolak, M. (2008). “Hans Barth’ın Türk Kendini Savun Adlı Eserine Göre Ermeni Meselesinin Doğuşu,Avrupa”, Hoşgörüden Yol Ayrımına Ermeniler, C. III, Erciyes Üniversitesi-Nevşehir Üniversitesi, II. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Sempozyumu 22-24 Mayıs, Kayseri.
- Dabağyan, L.P. (2006). Sultan Abdülhamit Han Ve Ermeni Meselesi, Kum Saati Yayınları, İstanbul.Efe, İ. (2016). “Birinci Dünya Savaşı ve Milli Mücadele Yıllarında Sinop ve Havalisinde Pontusçuluk Hareketleri”, ASOS Journal, Yıl: 4, Sayı: 34, s.333-351.
- Efe, İ. (20017). “XX. Yüzyılın Başından Cumhuriyetin İlanına Sinop’ta Eğitim-Öğretim Faaliyetleri (1900- 1923)”, Social Sciences Studies Journal (SSSJournal), Vol:3,Issue:11, s.1548-1556.
- Efe, İ. (2018). Sinop Tarihi (Türk Hâkimiyetine Girişinden Cumhuriyetin İlanına 1214-1923), Büyüyenay Yayınları, İstanbul.
- Evren, G. (2002). Sömürgecilik Tarihi Işığında Ermeni Sorunundaki Çıkar Odakları, Ümit Yayıncılık,Fendoğlu, H. T. (2002). Modernleşme Bağlamında Osmanlı-Amerika İlişkileri (1786-1929), Beyan Göyünç, N. (1983). Osmanlı İdaresinde Ermeniler, Gültepe Yayınları, İstanbul.
- Güney, N. (2008). “Ermenilerin Avrupa Ve Amerika Birleşik Devletlerinde Yürüttüğü PropagandaFaaliyetleri”, Hoşgörüden Yol Ayrımına Ermeniler, C. III, Erciyes Üniversitesi-Nevşehir Üniversitesi, II. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Sempozyumu, Kayseri.
- Gürün, K. (1983). Ermeni Dosyası, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
- Halaçaoğlu, Y. (2001). Tehcir Ve Gerçekler ( 1914-1918), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
- Haydaroğlu, İ. (2002). “Osmanlı İmparatorluğunda Yabancı Okullar”, Türkler, C. XIII, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara.
- Hülagü, M. (2009). “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Misyoner Ermeni, Terör ve Amerika ÇerçevesindeTürkiye” C. III, Kayseri: Erciyes Üniversitesi-Nevşehir Üniversitesi, II. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Sempozyumu, Kayseri.
- Karabıyık, O. (1984). Türk Ermeni Münasebetler, Hizmet Gazetecilik ve Matbaacılık, İstanbul.
- Kıeser, H. L. (2010). Iskalanmış Barış Doğu Vilayetlerinde Misyonerlik Etnik Kimlik ve Devlet (1839- 1938). (Çev: A. Dirim), İletişim Yayınları, İstanbul.
- Kılıç, R. (2009). “Osmanlı Devletinde Amerikan Misyonerlerin Ermeni Okullarında ErmeniMilliyetçiliğine Etkileri”, Hoşgörüden Yol Ayrımına Ermeniler, C.IV, Erciyes Üniversitesi-Nevşehir Üniversitesi, II. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Sempozyumu, Kayseri.
- Kocabaşoğlu, U. (1989). Kendi Belgeleriyle Anadolu’daki Amerika, İmge Kitabevi, İstanbul.
- Kopar, M. (2009). “Amerika Ve Amerikan Misyonerlerinin Bu Sorundaki Rolleri”, Hoşgörüden YolAyrımına Ermeniler, C. III, Erciyes Üniversitesi-Nevşehir Üniversitesi, II. Uluslararası Sosyal AraştırmalarMazıcı, N. (1987). Belgelerle Uluslararası Rekabette Ermeni Sorunun Kökeni (1878-1918), Der Yayınevi, İstanbul.
- Mutlu, Ş. (2005). Osmanlı Devletinde Misyoner Okulları, Gökkubbe Yayınları, İstanbul. Ortaylı, İ. (2008). İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, Hil Yayını, İstanbul.
- Özcoşar, İ. (2006). “19. Yüzyılda Mardin Süryanileri”, (Basılmamış Doktora Tezi) Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
- Özdemir, B. (2008). “Süryani Toplumunda Dinsel Farklılaşma Ve Misyonerlik Faaliyetleri”, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Diyarbakır, İçinde B. Özdemir (Edt:). C. III, Ankara.
- Palabıyık, M. S. (2004). Ermeni Sorununa Giriş: Başlangıçtan Lozan Antlaşmasına Kadar, Ermeni Sorunu Temel Bilgi ve Belgeler, (Der: Ömer Ergin Lütem), Kastaş Yayınları, Ankara.
- Sevinç, N. (2007). Osmanlıdan Günümüze Misyoner Faaliyetler, Bilge Oğuz Yayınevi, İstanbul.
- Shaw, J. S. ve Kural, K. S. (2006). Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, C.II. (Çev: M. Harmancı). eŞahin, G. (2007). Osmanlı Devletinin Son Dönemlerinde Sivas Ve Suşehri Bölgelerinde Ermeni Faaliyetler, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul.
- Şen, Ü. (2007). “Son Tanıklara Göre Sivas’ta Ermeni Soykırımı” Ermeni Araştırmaları Kongresi Bildirileri, C.I. ASAM Ermeni Araştırmaları Enstitüsü, Ankara.
- Tozlu, N. (1995). “Osmanlı İmparatorluğunda Misyoner Okulları”, Osmanlı Özel Say, Yeni Türkiye,Turan, Ö. (2008). “Amerikan Misyonerlerine Ermeni Patrikhanesinin Tepkisi”, Hoşgörüden Yol AyrımınaErmeniler, C. III, Erciyes Üniversitesi-Nevşehir Üniversitesi, II. Uluslararası Sosyal AraştırmalarUzun, T. (2000). “Osmanlıdan Günümüze Ermeni Sorunu”, Osmanlı Devletinde Milliyetçi Hareketleri İçerisinde Ermeniler, İçinde T. Uzun (Edt:), Türkler Ansiklopedisi, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara.
- Yazıcı: (2008). “Diyarbakır’da1895 Ermeni Olayları”, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Diyarbakır, İçinde S. Yazıcı (Edt), C. III, Ankara.
- Yel, S. (2009). “Ermeni İsyanların Meydana Gelmesinde İngiltere’nin Rolü ve Sebepleri (1890-1895)”,Hoşgörüden Yol Ayrımına Ermeniler, C.IV, (Yay Haz: Metin Hülagü vd.) II. Uluslararası SosyalYuvalı, A. (2008). “Ermeni İsyanlarında Misyoner Okullarının Rolü”, Yeni Düşünce, Yakın Tarihimizde Kars ve Doğu Anadolu Sempozyumu, Ankara.
