Author :
Abstract
Anadolu’nun siyasi ve kültürel açıdan şekillenmesinde etkin olan uygarlıklar arasında çok önemli bir yere sahip olan Selçuklular, mimari alanda olduğu gibi, maden sanatı alanında hatırı sayılır eserlerin yaratıcıları olarak dünya uygarlık tarihinde hak ettikleri yeri bulmuşlardır. Selçuklu dönemi maden sanatı, arı bir sanat anlayışıyla yapılmış olmayıp, gerek teknik, gerekse süsleme repertuarı açısından farklı kültürlerin etkisinde gelişim gösteren homojen olmayan bir sanat çerçevesinde şekillenmiştir. 11 ve 13.yy’da Anadolu’da siyasi olarak etkin rol oynayan Selçukluların merkezleri Konya başta olmak üzere, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde Artuklular zamanında faaliyet gösteren atölyelerde maden sanatı alanında önemli eserler yapılmıştır. Dünyanın sayılı müze ve koleksiyonları süsleyen çok sayıda madeni nadide eser arasında bulunan Selçuklu devrine ait madeni eser içerisinde, özellikle Artuklu menşeli eserlerin çokluğu dikkat çekmektedir. Bu eserlerden dönemin en karakteristik yapıtları arasında Hititlerden beri Yakın Doğu ve Avrupa’da yaygın bir şekilde kullanılmakta olan tunç havanlar ise önemli bir grubu oluşturmaktadır. Bu çalışmada, Selçuklu Çağı Anadolu’sunda Artuklulara ait oldukları tahmin edilen iki havan, form, süsleme ve yapım tekniği açısından ele alınmış olup, çağdaşı oldukları düşünülen benzer formdaki havanlarla karşılaştırılmaları yapılarak maden sanatı içindeki yerleri aydınlatılmaya çalışılmıştır.
Keywords
Abstract
The Seljuks who have a very important place among the civilization that are active in political and cultural formation of Anatolia, gained the place they deserve in the history of civilization as the creators of considerable works in the field of metal art, as in the architectural field. The art of the Seljuks was not made by a pure art concept but by a non-homogenous art that developed under the influence of different cultures in terms of both technical and ornamental repertoire. Important metal artifacts were made in workshops existed in The Artuqids time in the Southeastern Anatolia Region , mainly in Konya where Seljuks played an active role in politics of area. Among the most important metal artifacts of Seljuks Period , decorating the world’s special museums and collections, there are considerably many artifacts especially belonging to Artuqids. Among the characteristic works of this period, bronze mortars, which are widely used in the Near East and Europe since Hittites, constitute an important group. In this study, two mortars, which are thought to be belonging to Artuqids in Seljuks Age Anatolia, have been examined in terms of form, decoration and construction technique and compared with other similar contemporary mortars to illuminate the importance of them within the metal artifacts.
Keywords
- Altun, A. (1991).Artuklular, Artuklu Sanatı. TDV İslâm Ansiklopedisi, III, 418-419, TDV Yayınları,
- Altun, A. (1991).Artuklular, Artuklu Sanatı. TDV İslâm Ansiklopedisi, III, 418-419, TDV Yayınları, İstanbul
- 1 Bu eşyaların yerleri değiştirildiği gibi, bunları yapan sanatçıların da değişik nedenlerden dolayı yer değiştirmeleri söz konusu olmuştur. NitekimYavuz Sultan Selim 1514 Çaldıran zaferinin ardından Tebrizi ele geçirdiğinde, burada değişik mesleklere sahip 1000 kişilik bir zanaatkâr grubunu,aileleriyle birlikte, yanına alarak İstanbul’a götürmüştür. Bu zanaatkârların Anadolu’daki atölyelerde üretmiş oldukları eserlerde, getirilmiş olduklarıbölge sanatının derin etkilerinin izlenmesi kaçınılmaz olmuştur. Yine Yavuz’un Halep Kalesini aldığında Mısırdan İstanbul’a, ağırlığı bin kiloyugeçen altın, gümüş, silah ve porselen gibi değerli eşya ile çok sayıda bakırdan yapılmış kap-kacağı, develere yükletip götürdüğü Osmanlı ve Araptarihçileri ayrıntılarıyla bilgi vermektedir. Konu hakkında ayrıntılı bilgi için bk. (Belli, Kayaoğlu,1993: 62-63)Bu yüzden bu türden taşınabilirnitelikteki bir eseri salt üzerindeki desen, ya da usta adından hareketle yapım yeri hakkında kesin bir yargıda bulunmanın sağlıklı olamayacağı kanaatini taşımaktayız.
- Baytop, T (1997). “Anadolu Türklerinde Tunç Havanlar” Tombak Antika Kültürü Koleksiyon ve Sanat Dergisi, İstanbul, (13), 40-43.
- Belli, O.& Kayaoğlu İ. G. ( 1993). Anadolu’da Türk Bakırcılık Sanatının Gelişimi, Anadolu Sanat Yayınları, İstanbul.
- Çulha, Z. (Editör). (2009). Neolitik’ten Selçuklu’ ya Sessiz Tanıklar, Haluk Perk Koleksiyonu, Mas Matbaacılık, İstanbul,43.
- Erginsoy, Ü. (1978) İslam Maden Sanatının Gelişmesi, Kültür Bakanlığı Yayınları, İstanbul.
- Kürkçüoğlu, A. C (1997), “Şanlıurfa El Sanatları” (Ed.Seyfi Başkan), Şanlıurfa, ss.112-131,T.C.Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
- Önder, M. (1998 )Antika ve Eski Eserler Klavuzu, Türkiye İş Bankası Yayınları, Ankara. Önder,M. (1999) Türkiye Müzeleri, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara.
- Tuncel, G. (2011) “Madeni Eserlerden Bir Grup Gümüş Kap” Turkish Studies İnternational Periodical For The Languages, Literature and History Of Turkish or Turkie Volume6/I Wınter 2011, p.575-588 Turkey
- Uluçam, A.(2000) Eski Erciş_Çelebibağı Mezarlığı ve Mezar Taşları, Türk Tarih Kurumu Yayını, Anakara. internet yayınları
- K. Wright, The Origins and development of ground stone assemblages in Late Pleistocene Southwest Asia,Paleorient, Vol. 17/1, 1991 http://www.persee.fr/web/revues/home/prescript/article/paleo_0153- 9345_1991_num_17_1_4537
