Author:
Abstract
Son yıllarda Dizgeci-İşlevsel Dilbilgisi alanında gerçekleştirilen çalışmalar, çeviri metinleri üzerine de yoğunlaşmış ve Dizgeci-İşlevsel Dilbilgisi’nin çeviribilim alanındaki önemli rolüne dikkatleri çekmiştir. Dizgeci İşlevsel Dilbilgisi modeline göre dil üç temel işlevi yerine getirmektedir: düşünsel, kişilerarası ve metinsel üstişlevler. Bu üstişlevler bir araya gelerek metinlerde anlamın yaratılmasında önemli rol oynamaktadır. Ancak geleneksel çeviribilim metinsel üstişlevi göz ardı ederek “daha çok düşünsel üstişleve ağırlık vermiştir” (Matthiessen, 2001, s. 47). Dizgeci İşlevsel Dilbilgisi bağlamında metinsel üstişlev üzerine gerçekleştirilecek bir çözümleme metinlerde metinsel eşdeğerliği oluşturmada yardımcı olacaktır. “Tümcenin metinsel işlevi, iletiyi yapılandırmaktır” (Halliday, 1985, s.53). Halliday, iletiyi taşıyan tümceyi iki bölüme ayırmaktadır: tema ve rema. Tema “iletiyi veren öğe olarak tümcenin başlangıç noktası”dır ve rema “iletinin geri kalanını”dır. Dolayısıyla, “bir ileti yapısı olan tümce, tema-rema birleşiminden meydana gelmektedir” (1994, s.37). Tema-rema örgüsünün oluşturduğu bilgi yapısı, iletişim sürecinde iletiyi düzenlemektedir. Tema ‘verilmiş bilgiyi’ barındırmakta ve bir önceki bağlamla bağlantıyı sağlamaktadır. Rema ise ‘yeni bilgiyi’ taşımakta ve tümce sonu konumda yer almaktadır. Bu bilgi yapısı, metindeki konu sürekliliğini yapılandırmakta ve dildeki iletiyi düzenleme açısından önemli bir metinsellik bileşenidir. Çeviri amaçlı metin inceleme sürecinde kaynak metin odaklı bilgi yapısı çözümlemesi, metnin nasıl yapılandırıldığı ve bildirişimde metin örgüsünün nasıl oluşturulduğu konusunda çevirmene önemli bilgiler sunabilir. Erek metinlerde metinsel eşdeğerliğin oluşturulabilmesi için çevirmenin metinlerde konu sürekliliğini kodlayan yapıları bilmesinin, erek metinlerin kurgulamasında bağdaşıklığın sağlanmasının temel ölçütlerden biri olduğu söylenebilir. Diğer bir deyişle konu sürekliliği, çevirmene metinde bilginin nasıl yapılandırıldığına ve metin örgüsünün nasıl oluşturulduğuna ilişkin bilgiler sunacaktır. Ancak maalesef çok az sayıda çalışma, çeviri metinlerde konu sürekliliğini ele almıştır. Bu nedenle bu çalışmada, tema ve rema kavramları tanıtılacak, konu sürekliliği ana hatlarıyla ele alınacak ve çeviri alanındaki uygulamalarına kısaca yer verilecektir.
Keywords
Abstract
Various Systemic Functional Linguistics studies have contributed to the study of translated texts in recent years, sparking interest in the role of Systemic Functional Linguistics in translation studies. Language comprises of three metafunctions in Systemic Functional Linguistics: textual, interpersonal and ideational. These three metafunctions together create meaning. However, traditional translation studies “gave more weight to the ideational metafunction” (Matthiessen, 2001, p. 47) while disregarding the textual metafunction. An analysis carried out on the textual function within Systemic Functional Linguistics helps translators to establish textual equivalence in texts. “The textual function of the clause is that of constructing a message" (Halliday, 1985, p.53). The clause revealing a message is divided into two components by Halliday: theme and rheme. Theme is “the point of departure of the message” and Rheme is “the remainder of the message,” thus “as a message structure, a clause consists of a Theme accompanied by a Rheme” (1994, s.37). The Theme-Rheme structure is one of the tools that arranges the message during the communication process. Theme bears ‘given information’ and connects communicative elements to the preceding context; Rheme on the other hand carries ‘new information’ and is situated at the end of the clause. This linear arrangement represents the thematic development in a text. Thematic development plays an important role in arranging the message in a text. It is thought that analyzing the source text's thematic development can help translators produce their target text more effectively. In other words, the information regarding the thematic development helps the translator to see how information is gradually constructed in the text and how the text hangs together. Unfortunately few studies have focused on the thematic organization in translated texts. The present study, therefore, introduces the notions of theme and rheme, outlines some aspects of thematic development and briefly introduces its applications in translation.