TÜRK-İSLAM BEZEME SANATINDA GAMALI HAÇ (SVASTİKA) İLE ÇARKIFELEK MOTİFLERİNİN KÖKEN VE İKONOGRAFİK ANLAMLARI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME
Author:
Abstract
Türk-İslam bezeme sanatında kullanan motiflerin kaynaklarına inildiğinde çok farklı ve geniş coğrafyalarda karşımıza çıkan motiflerle büyük benzerlik gösterdikleri görülmektedir. Ancak, ikonografik çözümlemeleri yapıldığında Türklerin İslamiyet’i kabul etmelerinden sonra bu motiflere farklı anlamlar yükledikleri ve yeni bir anlayışla değerlendirerek kullandıkları da anlaşılmaktadır. Türk-İslam bezeme repertuarında çok geniş bir kullanım alanı olan ve zengin ikonografik anlamları ile dikkat çeken gamalı haç (svastika), çarkıfelek motifleri bu bağlamda en yaygın görülen motiflerin başında gelmektedir. İnsanlığın bilinen en eski sembollerinin başında gelen ve kaynağı Paleolitik dönemlere kadar uzanan gamalı haç (svastika), çarkıfelek motifleri farklı zaman dilimlerinde, farklı coğrafyalardaki toplumların “iyiliği”, “doğruluğu”, “koruyucu gücü temsil etme” gibi zengin anlamlar yükleyerek kullandıkları motifler olduğu görülmektedir. Ortak kökenden geliştikleri kabul edilen gamalı haç (svastika), çarkıfelek motiflerinin kaynakları, yansımaları ve ikonografik anlamları üzerine günümüze kadar birçok araştırmalar yapılmıştır. Ancak, bu motiflerin Türk-İslam sanatı bağlamında ikonografik anlamları konusunda ayrıntılı bir çalışmaya rastlanılmamıştır. Bazı yayınlarda kısmen değinilen bu motiflerin Türk-İslam bezeme sanatının en yaygın motiflerinden oldukları görülmektedir. İslam öncesi Türk kültür tarihinde önemli bir yeri olan, kozmolojik anlamlarının yanı sıra dinsel ve siyasal anlamları ile ön plana çıkan bu motiflerin Türklerin İslam dinini kabul etmelerinden sonra da varlığını sürdürdüğü ve evrilerek yeni anlamlar yüklenilip kullanıldıkları görülmektedir. Bu araştırma bildirisinde gamalı haç (svastika), çarkıfelek motiflerinin kaynağı, Türk-İslam bezeme sanatındaki kullanımı ve ikonografik anlamları üzerinde ayrıntılı durularak örnekler ışığında çözümlemeye gidilmiş, tarihi çerçeve olarak da İslam sonrası Türk sanatı dönemi ele alınmıştır.
Keywords
Abstract
Analyzing sources of motifs that used in the Turkish-Islamic decorative arts, they appear to be quite similar to motifs existing in various and wide range of geographies. However, when they are analyzed regarding iconographical dimension, it can be seen that Turks developed a new interpretation and different meanings of these motifs after accepting Islamic religion. They used the motifs with a new understanding. In Turkish-Islamic decoration repertory, flyfot (swastika) and wheel of fortune motifs which have a wide range of usage and rich iconographic meanings are the most common motifs in this context. Swastika and wheel of fortune motifs, two of the earliest known symbols of mankind and dating back to the Paleolithic period, used in various and rich meanings such as "goodness", "correctness", "representing protective power" by societies in different geographies. Many studies have been implemented related source, reflections and the iconographic meanings of swastika and wheel of fortune motifs which are considered to have a common root. Yet, it has not been found any detailed study regarding iconographic meanings of these motifs in Turkish-Islamic art context. These motifs, which are partly mentioned in some publications, are indicated among the most common used motifs of Turkish-Islamic decoration art. The motifs with religious, political and cosmological meanings had a significant place in Turkish culture before Islam. They maintained to exist with a new interpretation and an altered perspective after Islamic period. Source, usage in Turkish-Islamic decorative art and iconographic meanings of swastika and wheel of fortune motifs have been examined in details in this research article. The motifs have been analyzed by using various motif samples. Post-Islamic Turkish art period comprises historical framework of the article.