Author :
Abstract
İran ve Suudi Arabistan başta olmak üzere Basra Körfezine kıyıdaş ülkeler petrol ve doğal gaz rezervleri bakımından dünyanın en zengin ülkeleri arasındadır. Bu enerji kaynaklarına sahip olan bölge ülkelerinin ekonomik ve sosyal yapılarını enerji gelirleri şekillendirmektedir. Yine bu ülkelerin ekonomik, siyasi ve askeri çıkarları büyük oranda örtüşmektedir. Ancak bu ülkelerin beşeri kaynakları, doğal zenginlikleri ve jeopolitik konumları işbirliğini teşvik eden unsurlar olsa da İlişkiler genel anlamda gergin geçmektedir. Bu bağlamda İran ve Suudi Arabistan ilişkilerinin genel olarak, bölgesel ve küresel güç dengesiyle iç politika faktörlerinin etkileşimi çerçevesinde de belirlenmektedir. Etnik ve mezhepsel kimlikler ise hem iç politika hem de dış politika faktörlerinden biridir. Ekonomik sebepler, bölge ülkeleri üzerinden rekabet ve küresel güçlerle olan ilişkiler ise iki ülke ilişkilerini etkileyen önemli faktörlerdendir. İran-Suudi Arabistan ilişkilerinde en önemli dış faktörler olarak küresel güçlerin etkisi azaldığında iş birliği ortamı, dış faktörlerin etkisi arttığında ise çatışma ortamı ön plana çıkmaktadır. Bu ise ikili ilişkileri belirleyen diğer faktörleri derinden etkilemektedir. Bu araştırmada Ortadoğu’da İran-Suudi Arabistan ilişkilerinin gelişimi incelenmiştir. İki ülke ilişkilerindeki rekabete yol açan mezhepsel gerilimden sonra ekonomik sebepler ise petrol çerçevesinde incelenmiştir. Bir diğer başlıkta ABD ve Rusya’nın bölgedeki çıkar çatışmalarının İran ve Suudi Arabistan rekabetine etkileri araştırılmıştır. Son başlıkta Basra Körfezi ülkelerini üzerinden güç ve prestij mücadelesi incelenmiştir. Araştırmanın temel kaynakları akademik çalışmalardan oluşmuştur. Bununla birlikte yerel ve bölgesel birçok farklı kaynaktan yararlanılmıştır.
Keywords
Abstract
Iran and Saudi Arabia are among the richest countries in the world in terms of oil and natural gas reserves. The economic and social structures of the countries in the region that have these energy resources are shaped by energy revenues. Relations between Iran and Saudi Arabia are generally determined within the framework of the interaction of regional and global power balance and domestic policy factors. Economic reasons, competition through regional countries and relations with global powers are important factors affecting the relations between the two countries. As the most important external factors in Iran-Saudi Arabia relations, when the influence of global powers decreases, the environment of cooperation comes to the forefront, and when the influence of external factors increases, the conflict environment emerges. This deeply affects other factors that determine bilateral relations. In this study, the development of Iran-Saudi Arabia relations in the Middle East has been examined. After the sectarian tension that led to the competition in the relations between the two countries, economic reasons were examined within the framework of oil. In another chapter, the effects of the conflicts of interest of the USA and Russia in the region on the competition of Iran and Saudi Arabia were investigated. In the last chapter, the struggle for power and prestige through the Persian Gulf countries is examined. The main sources of the research were academic studies. However, many different local and regional sources have been utilized.
Keywords
- Akdoğan, İ. (2016). “İran devriminden Arap Baharına Suudi Arabistan- İran ilişkileri”, Ortadoğu Analiz
- Akdoğan, İ. (2016). “İran devriminden Arap Baharına Suudi Arabistan- İran ilişkileri”, Ortadoğu Analiz Dergisi, 8 (73), ss. 16-17.
- Arslan, A. (2018). Basra’da Katar Açmazı, Uluslararası İlişkiler ve Diplomasi Dergisi, Cilt: 1 (1), ss. 75- 91.
- Ataman, M. & Kuşcu, Y. (2012). Suudi Arabistan’daki Siyasal Ve Toplumsal Hareketlerin Gelişimini Etkileyen Faktörler, Alternatif Politika Dergisi, 4(1), ss 1-26.
- BBC, İdam Edilen Şii Din Adamı Nimr Kimdir?, Erişim Tarihi: 30 Nisan2019 tarihindeBodur, H . (2003). Vahhabi hareketi ve küresel terör. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (2), 7-20.
- Bozkurt, M. İ. (2015). İnhiraf –Kırılma- 2: İslam mezheplerinin analizi. (İkinci Baskı). Bursa: Revizyon Medya.
- Büyükkara, M. A. (2013). İslam Kaynaklı Mezheplerin Ortadoğu’daki Coğrafi Dağılımı Ve Tahmini Nüfusları, Mezhep Araştırmaları Dergisi, 6(2), ss 321-354.
- Çaylı, Ş. (2016). 2001 Sonrası İslam Ülkeleri Arası İlişkilerde Rusya Ve Abd Etkisi: İran, Suudi Arabistan Ve Mısır Örnekleri, Journal Of Emerging Economies And Policy, 1, ss 62-72.
- Deniz, Y . (2018). Orta Doğu’da Vehhabi - Şii mücadelesi. TESAM Akademi, 5 (1), ss 63-95.
- Domazeti, R. (2017), Bahreynde İstikrar Tehlikede, 22 Ağustos 2019 tarihinde http://insamer.com/tr/bahreynde-istikrar-tehlikede_621.html sayfasından erişilmiştir.
- Dore Gold, Iran, Hizbullah, Hamas and the Global Jihad, Jerusalem Center for Public Affairs, 2007, s. 8.
- El Hicazi, M.B.M. (2014). Ennufuz el İrani fi el Mantikatil Arabiyye Ala Daui ettehavvulati fi Essiyasetil Emrikiyyeti Ticahal Mantika 2003-2011, Amman: el Akademiyyon Lilnaşr ve Ttevzii.
- El Kevvaz, M.S. (2014). Muhammed Salim el Alakatul Suudiyyetul İraniyye 1979-2011 Dirasatun Tarihiyyetun Siyasiyye, Amman: Daru Gaydaa.
- El Mideyris, F.A. (1999). El Hareke Eşşiiyye fi el Kuveyt, Kuveyt: Dar Kırtas Linnaşr.
- Ergin, G. (2019). Şii Jeopolitiğinde Türkiye İle İran’ın Güç Mücadelesi, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 74, (1), ss 57-88.
- Essamadi, F. (2016). İran fi Tesevrat El Arabiye Serdiyat Binaa El Merkeziye El İraniye, Doha: Al Jazeera Center For Studies.
- Ettai. T.C. (2013). İstiraticiyyetu İran Ticaha Duvelil Halicil Arabi, Şam: Daru Rislan.
- Farhani, İ. & Kamadi, N. (2016). el İttifakul Navavi el İrani ve İnikasatuhu alal Alakatil Emrikiyye-Essuudiyye, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, el Arabi Ettebsi Üniversitesi. Hukuk ve Siyasal Bilimler Fakültesi, ,Tebse.
- Gold, D. (2007). Iran, Hizbullah, Hamas and the Global Jihad, Jerusalem: Center for Public Affairs. İdrisoğlu, R. E. R. E. (2010). Rusya’nın ve ABD’nin SSCB Sonrası Orta Doğu Politikaları.
- Yayınlanmamaış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.Kahraman, E. (2016). Soğuk Savaş Sonrası Dönemde Rusya Federasyonu-İran İlişkileri, Güvenlik Stratejileri Dergisi, 12 (24), ss 29-71.
- Karaağaçlı, A. (2011). Bahreyn Krizi, 22 Ağustos 2019 tarihinde http://www.bilgesam.org/incele/1172/- bahreyn-krizi/#.WUE0nFTyjIU sayfasından erişilmiştir.
- Karadere, M. L. (2017). Suudi Arabistan ve Ortadoğu’daki Varlık Mücadelesi, İnsani ve Sosyal Araştırmalar Merkezi (İNSAMER), Analiz 07.
- Kıran, A. (2015). Mezhebi Rekabet Mi, Mezhep Savaşları Mı?, Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3 (1), ss. 171-191.
- Mansfield. P. (2012). Ortadogu Tarihi, İstanbul: Say Yayınları.
- Mecmua Min el Bahisin (2010). el Arab ve İran. Doha: el Merkez el arabi Lilabhas ve Diraset Essiyasat.
- Omar, M . (2018). Suudi Arabistan-İran ilişkileri bağlamında Ortadoğu'nun güncel sorunları. Bölgesel Araştırmalar Dergisi, 2 (1), 203-243.
- Öz, M. (2010). Şia. Diyanet İslam Ansiklopedisi, c. 39, (s. 111-114). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
- Özev, M . (2016). Iran-Saudi Arabia Relations 1932-2014, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 66 (1), ss 83-104..
- Pirinççi, F. (2019), Suudi Arabistan'ın dev savunma bütçesi güvenlik sağlamıyor, 03 Ekim 2019 tarihinde https://www.aa.com.tr/tr/analiz/suudi-arabistanin-dev-savunma-butcesi-guvenlik-saglamiyor/1597822,
- Salihi, E . (2011). Ortadoğu’da oluşan yeni dengeler ve “Şii Hilali” söylemi. Bilge Strateji Dergisi, 3 (4), 183-202.
- Semin, A. (2015). Yemen Krizi Husiler İran-Körfez Güç Mücadelesi, Bilgesam Analiz/ Ortadoğu, No:Seyif, T. ( 2007 ). Eşşia el Arap Beynel İstiklal ve Ettebeiyye, 24 Eylül 2019 tarihinde https://www.alittihad.ae/WejhatArticle/32171/ sayfasından erişilmiştir.
- Şahin, M. (2008), İran Dış Politikasının Dini Retoriği, Akademik Ortadoğu, 2 (2), ss 7-17.
- Şelhup, İ. (2014). El General El Ustura: Bazun Bin Hikayat El General Kasım Süleymani, 20 ağustos 2019 tarihinde http://www.al-akhbar.com/node/221103 sayfasından erişilmiştir.
- Turgut, R. (2017). Suudi Arabistan tahtının yeni varisi: Muhammed bin Selman, 30 Eylül 2019 tarihindehttps://aa.com.tr/tr/dunya/suudi-arabistan-tahtinin-yeni-varisi-muhammed-bin-selman/846452: sayfasındanUslu, K. & Çelebi, F. & Eyüboğlu K. (2007). Orta Doğu ülkelerinin enerji kaynakları ve bu kaynaklardanelde edilen gelirin kamu harcamaları içerisindeki yapısı. Marmara Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, 22 (1).
- Yayın Ekibi, Kıssat Eşşia fi Essuudiye ma Beyne İdtihati Ennizam el Hakim ve İttihamati el Vela li İran, 30 Nisan 2019 tarihinde https://www.sasapost.com/shiia_in_saudi_arabia/ sayfasından erişilmiştir.
- Yeşilteş. M. & Duran. B. (2018). Ortadoğu’da Devlet Dışı Silahlı Aktörler, İstanbul: Turkuvaz Yayınları,
- Yıldız, B. & Akbulut Yıldız, G. (2019). Ortadoğu Ülkelerinde Askeri Harcamalar İle Ekonomik Büyüme Arasındaki İlişki, Sayıştay Dergisi, 112, ss 53-74.
- Wright, R. & Baker, P. (8.12.2004). “Iraq, Jordan See Threat from Iran”, Washington Post, 22 Ağustos2019 tarihinde https://www.washingtonpost.com/archive/politics/2004/12/08/iraq-jordan-see-threat-to- election-from-iran/7e0cc1bc-aeb3-447a-bc9e-cfa5499699bc/ sayfasından erişilmiştir.
