Author :
Abstract
2008 küresel krizinin ardından dünyada, sürdürülebilir büyümenin sağlanabilmesi için sanayileşme ve sanayi politikaları yeniden önemli bir ekonomik ve politik gündem haline gelmiştir. Bunun en somut örneklerinden biri Avrupa Birliği’nin 2020 Stratejisi ile AB’de imalat sanayinin ulusal hasıla içindeki payını, 2013’teki yüzde 15 seviyesinden yüzde 20’ye çıkarmayı hedeflemesidir. Nitekim Sanayi 4.0 ismi ile anılan yeni teknolojik gelişme gündeminde Almanya başı çeken ülkelerden biridir. Bu bağlamda, küresel sınai ve teknolojik rekabet ve belirsizlik ortamında Türkiye gibi henüz olgun bir sanayi ülkesi olamamış ülkelerin geçmiş sanayileşme serüveninin ele alınması, hangi koşullar altında hangi politika uygulamalarının ne gibi sonuçlar ürettiğini irdelemek, geleceğe dönük etkin sınai politika çıkarımları yapabilmek için kuşkusuz bir gerekliliktir. Bu çalışmanın amacı, Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşundan itibaren hangi sınai strateji ve politikaların uygulandığını, uygulanan sınai strateji ve politikaların imalat sanayinde ne gibi değişimler meydana getirdiğini ortaya koymaktır. Bu bağlamda, sınai politika değerlendirmeleri, Türk imalat sanayi açısından kritik tarihsel olay ve dönemeçler, önemli sınai strateji ve politika değişiklileri gözetilerek belirlenmiş dönemler çerçevesinde ve önemli ulusal belgelerin incelenmesine dayalı olarak yapılacaktır. Türkiye’de sınai politika değerlendirmelerinin ardından, belirli parametreler çerçevesinde Türk imalat sanayine ilişkin istatistiki verilere ve çalışmalara dayanan analizlere yer verilecektir. Böylece Türkiye imalat sanayinin mevcut durumu, Türkiye’nin sanayileşme serüveninin geldiği son aşama değerlendirilecektir.
Keywords
Abstract
After the 2008 global crisis, to ensure sustainable growth, industrialization and industrial policies have become a significant economical and political agenda. Most concrete example of this tendency is the Europene 2020 Strategy document that targeted the share of the manufacturing industry in the national product of the Europene Union (EU), from 15 percent in 2013 to 20 percent in 2020 in EU. As a matter of fact, Germany is a leading country at the industrial agenda named Industry 4.0. In this respect, under accelerating industrial and technological competition and global ambiguity, for providing certain effective industrial policy implications for today and future, it is very important to discuss the industrialization process of those countries particularly like Turkey which does not have a mature industrial economy. The purpose of this paper is to put forward the industrial strategies and policies that implemented in Turkey and the impacts of these strategies and policies on Turkish manufacturing industry from the foundation of the Republic of Turkey. Significant historical incidents and turning points, major strategical and political changes in terms of the Turkish manufacturing industry will be taken into consideration for the industrial policy remarks. After industrial policy remarks, particular parameters about Turkish manufacturing industry will be examined. At the end, the current situation of the Turkish manufacturing industry and the last stage of Turkey’s industrialization process will be observed.
Keywords
- Boratav, K. (1982). Türkiye’de Devletçilik, Savaş Yayınevi, Ankara.
- Boratav, K. (1987). “İktisat Politikası Alternatifleri Üzerine Bir Deneme”, Kriz Gelir Dağılımı ve Türkiye’nin Alternatif Sorunu, Genişletilmiş 2. Baskı, ss.70-110, Kaynak Yayıncılık, İstanbul.
- Boratav, K. (2011). Türkiye İktisat Tarihi 1908-2009, 15. Baskı, İmge Kitabevi, Ankara.
- Chang, H. & Grabel, I. (2005). Kalkınma Yeniden: Alternatif İktisat Politikaları Elkitabı, İmge Kitabevi Yayınları, Ankara.
- Çavdar, T. (2003). Türkiye Ekonomisinin Tarihi 1900-1960. İmge Kitabevi, Ankara.Eğilmez, M. (2018). Değişim Sürecinde Türkiye: Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Sosyo-Ekonomik Bir Değerlendirme, 5. Basım, Remzi Kitabevi, İstanbul.
- Eser, U. (1993).Türkiye’de Sanayileşme, İmge Kitabevi, Ankara.
- Hiç, M.; Alkin, E.; Manisalı E. & Birdal, E. (1973). Montaj Sanayii: Gelişmesi, Sorunları ve Ekonomimizdeki Yeri, Ekonomik ve Sosyal Konferans Heyeti, İstanbul.
- Kaynak, M. (2005). Kalkınma İktisadı, Gazi Kitabevi, Ankara.
- Kazgan, G. (2013). Tanzimat’tan 21. Yüzyıla Türkiye Ekonomisi, Genişletilmiş 5. Baskı, İBU Yayınları, İstanbul.
- Kepenek, Y. (2014). Türkiye Ekonomisi, Geliştirilmiş ve Genişletilmiş 28. Basım, Remzi Kitabevi,Kepenek, Y. & Yentürk, N. (1994). Türkiye Ekonomisi, Geliştirilmiş 6. Basım, Remzi Kitabevi, İstanbul.
- Kılıçoğlu, İ.; Göker, A.; & Çebi, İ. (1975). Türkiye’nin Genel Çizgileri ile Dış Kaynaklara Bağımlılığı,: TMMOB Makine Mühendisleri Odası, Ankara.
- Köse, A.H. (1992). Büyüme ve Verimlilik, Milli Prodüktivite Merkezi, Ankara.
- Kuruç, B. (2001). “Kemalist Ekonomiden Kesitler”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Kemalizm (Cilt 2), ss.298-312, İletişim Yayınları, İstanbul.
- Kuruç, B. (2012). Mustafa Kemal Döneminde Ekonomi: Büyük Devletler ve Türkiye, 2. Baskı, Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
- Ökçün, A. G. (1997). Türkiye İktisat Kongresi 1923-İzmir: Haberler-Belgeler-Yorumlar, 4. Baskı,: Sermaye Piyasası Kurulu, Ankara.
- Pamuk, Ş. (1987). “İthal İkamesi, Döviz Darboğazları ve Türkiye, 1947-1979”, Kriz Gelir Dağılımı ve Türkiye’nin Alternatif Sorunu, Genişletilmiş 2. Baskı, ss.37-69, Kaynak Yayıncılık, İstanbul.
- Pamuk, Ş. (2014). Türkiye’nin 200 Yıllık İktisadi Tarihi, II. Basım, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul. Paya, M. (2013). Küresel Ortamda İktisat Politikaları, Türkmen Kitabevi, İstanbul.
- Rozaliyev, Y. N. (1978). Türkiye’de Kapitalizmin Gelişme Özellikleri (1923-1960), Onur Yayınları, Ankara.
- Seyidoğlu, H. (2013). Uluslararası İktisat: Teori Politika ve Uygulama, Geliştirilmiş 18. Baskı, Güzem CanYayınları, İstanbul.Sezen, S. (1999). Devletçilikten Özelleştirmeye: Türkiye’de Planlama, TODAİE, Ankara.
- Soyak, A. (1999) “Planlı Dönemde Sanayileşme” (Ed. Oya Baydar), 75 Yılda Çarklardan Çiplere, ss.167- 181, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul.
- Soyak, A. (2006). Ulusaldan Uluslarüstüne İktisadi Planlama ve Türkiye Deneyimi, Der Yayınları, Soyak, A. (2011). Teknoekonomi, 2. Basım, Der Yayınları, İstanbul.
- Şenses, F. (1989). 1980 Sonrası Ekonomi Politikaları Işığında Türkiye’de Sanayileşme, Verso Yayıncılık,Şenses, F. & Taymaz, E. (2003). “Unutulan Bir Toplumsal Amaç: Sanayileşme Ne Oluyor? Ne Olmalı?”(Der. A. H. Köse, F. Şenses, E. Yeldan), İktisat Üzerine Yazılar II: İktisadi Kalkınma, Kriz ve İstikrar (Oktar Türel’e Armağan), 2. Baskı, ss.429-461,: İletişim Yayınları, İstanbul.
- Tekeli, İ. & İlkin, S. (2009). 1929 Dünya Buhranında Türkiye’nin İktisadi Politika Arayışları (Türkiye Belgesel İktisat Tarihi 1), Bilge Kültür Sanat, İstanbul.
- Tekeli, İ. & İlkin, S. (2014). Savaşın İçinden Geleceğe Yönelen İkinci Dünya Savaşı Türkiyesi. 3. Cilt. İletişim Yayınları, İstanbul.
- Tezel, Y.S. (1999). “Sanayide Devlet Kapitalizminin Ortaya Çıkışı” (Ed. Oya Baydar). 75 Yılda Çarklardan Çiplere, ss.77-84, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul.
- Tezel, Y.S. (2015). Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi (1923-1950), Türkiye İş Bankası Kültür Tokgöz, E. (2011). Türkiye’nin İktisadi Gelişme Tarihi (1914-2011), 10. Bası, İmaj Kitabevi, Ankara.
- Uras, G. (2017). Sanayileşecektik Büyüyecektik Ne Oldu Bize?, Doğan Kitap, İstanbul.
- Yavuz Tiftikçigil, B. (2010). Türkiye’de Bölgesel Kalkınma Politikalarında Yaşanan Dönüşüm ve Kalkınma Ajansları. Derin Yayınları, İstanbul.
- Avcı, M.; Uysal, S. & Taşçı, R. (2016). “Türk İmalat Sanayinin Teknolojik Yapısı Üzerine Bir Değerlendirme”, Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırmaları Dergisi, 17(36): 49-66.
- Baştav, L. (2012). “Dışa Açık Büyüme Modelinde Sanayi Politikalarının Gelişimi: Türk İmalat Sanayiinin Yapısı ve Rekabet Gücü”, ODTÜ Gelişme Dergisi, 39(3): 303-322.
- Bulutay, T. (1981). “Türkiye’nin 1950-1980 Dönemindeki İktisadi Büyümesi Üzerine Düşünceler”, ODTÜ Gelişme Dergisi, (1981 Özel Sayısı): 493-540.
- Demirci, F. (2006). “Kadro Hareketi ve Kadrocular”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S:35-53.
- Elmacı, İ. (2015). “Bilim Politikası Çalışmalarında Bütünsellik Arayışı ve “Türk Bilim Politikası 1983- 2003””, A.Ü. Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 55(1):55-68.
- Ekiz, C. & Somel, A. (2007). “Türkiye’de Planlama ve Planlama Anlayışının Değişimi”, Mülkiye Dergisi, 31(256): 97-136.
- Eralp, A. (1981). “Türkiye’de İzlenen İthal İkameci Kalkınma Stratejisi ve Yabancı Sermaye”, ODTÜ Gelişme Dergisi, (1981 Özel Sayısı): 613-633.
- Eser, U. (2014). “Dünya Yeniden Sanayiye Dönerken Türkiye Dünya Sanayinin Neresinde?”, İktisat ve Toplum Dergisi, (45):27-44.
- Karacal, H. (1981). “Sosyal Planlamanın Problemleri Üzerine”, ODTÜ Gelişme Dergisi, (1981 Özel Sayısı): 263-286.
- Kim, L. (1999). “Building Technological Capability for Industrialization: Analytical Frameworks and Korea’s Experience”, Industrial and Corporate Change, 8(1): 111-136.
- Kolsuz, G. & Yeldan, E. (2014). “1980 Sonrası Türkiye Ekonomisinde Büyümenin Kaynaklarının Ayrıştırılması”, Çalışma ve Toplum, 1: 49-66.
- Özer, M.H. (2014). “Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Milli Tüccar Oluşturma Çabalarında İş Bankası’nın Rolü”, A.Ü. SBF Dergisi, 69(2): 351-377.
- Soyak, A. (2013). “İçeriği Öncüllerinden Belli Bir Plan: Onuncu Kalkınma Planı”, Bilim ve Ütopya Dergisi, (225): ss.88-91.
- Soyak, A. (2017). “Teknolojiye Dayalı Sanayileşme: Sanayi 4.0 ve Türkiye Üzerine Düşünceler”, Marmara Sosyal Araştırmalar Dergisi, (11): 68-83.
- Taymaz, E. (1993). “Sanayi ve Teknoloji Politikaları: Amaçlar ve Araçlar”, ODTÜ Gelişme Dergisi, 20(4):550-580.
- Taymaz, E. & Voyvoda, E. (2015). “2023’e Doğru Sanayi, Yapısal Dönüşüm ve Sanayi Politikaları”, İktisat İşletme Finans, 30(350): 25-62.
- Tuncel, C.O. (2014). “Orta Gelir Tuzağı ve İnovasyon Politikaları: Doğu Asya Deneyimi ve Türkiye İçin Dersler”, Maliye Dergisi, (167): 40-70.
- Türel, O. (1981). “1970’li Yıllarda Mühendislik Sanayilerindeki Kamu Yatırımları: Gözlem ve Değerlendirmeler”, ODTÜ Gelişme Dergisi, (1981 Özel Sayısı): 575-612.
- Yeldan, E. & Yıldırım, D. (2015). “Küreselleşme ve Sanayisizleşme Bağlamında Türkiye’de ve Dünyada Demokrasi Açığı”, Çalışma ve Toplum, (45): 65-88.
- Andreoni, A. (2011). “Productive Capabilities Indicators for Industrial Policy Design”, UNIDO WorkingPaper 17. http://eprints.soas.ac.uk/19235/1/2011%20Productive%20Capabilities%20Indicators%20UNIDO.pdf,
- Bedir, A. (2002). “Türkiye’de Otomotiv Sanayii Gelişme Perspektifi”, DPT Yayın No: 2660.. file:///C:/Users/samsung1/Downloads/gelisme%20(1).pdf, (18.03.2016).
- Bhagwati, J. (1988). “Export-Promoting Trade Staretgy: Issues and Evidence”, The World Bank,http://documents.worldbank.org/curated/en/610911467989499752/pdf/ERS7000Export000issues0and0evid ence.pdf, (21.03.2014).
- Celasun, M. (2002). “2001 Krizi, Öncesi ve Sonrası: Makroekonomik ve Mali Bir Değerlendirme”, http://content.csbs.utah.edu/~ehrbar/erc2002/pdf/i053.pdf , (16.02.2017).
- Dahlman, C.J. & Westphal, L.E. (1981). “The Meaning of Technological Mastery in Relation to Transferof Technology”, The Annals of American Academy.http://documents.worldbank.org/curated/en/533711467980466976/pdf/REP217000The0m0ansfer0of0techn ology.pdf, (11.11.2018).
- Dasgupta, S. & Singh, A. (2006). “Manufacturing, Services and Premature Deindustrialization inDeveloping Countries: A Kaldorian Analysis”, UNU-WIDER Research Paper, https://www.wider.unu.edu/sites/default/files/rp2006-49.pdf, (14.04.2016).
- Kaplinsky, R. (2013). “Global Value Chains, Where They Came From, Where They Are Going And WhyThis Is Important”, IKD Working Paper,http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.724.6304&rep=rep1&type=pdf, (13.12.2017).
- Kim, L. (2003). “Technology Transfer & Intellectual Property Rights: The Korean Experince”, UNCTAD-ICTSD, http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.297.4240&rep=rep1&type=pdf, (18.04.2017).
- Öniş, Z. (2013). “The Triumph of Conservative Globalism: The Political Economy of the AKP Era”, http://home.ku.edu.tr/~zonis/pdf/Triumph_of_Conservative_Globalism.pdf, (17.03.2017).
- Özdaş, M.N. (2000). “Bilim ve Teknoloji Politikası ve Türkiye”, TÜBİTAK, http://www.inovasyon.org/pdf/nimetbook.pdf, (05.09.2016).
- Rodrik, D. (2004). “Industrial Policy for the Twenty-First Century”. Harvard University KSG FacultyResearch Working Papers Series, file:///C:/Users/samsung1/Downloads/SSRN-id617544.pdf, (02.03.2018).Rodrik, D. (2010). “The Return of Industrial Policy”,https://www.cscollege.gov.sg/Knowledge/Documents/CGLEI4%20The%20Return%20of%20Industrial%2 0Policy.pdf, (04.03.2014).
- Rodrik, D. (2015). “Premature Deindustrialization”, NBER Working Paper Series, http://www.nber.org/papers/w20935.pdf, (22.07.2016).
- Saygılı, Ş. (2003). “Bilgi Ekonomisine Geçiş Sürecinde Türkiye Ekonomisinin Dünyadaki Konumu”, DPT, http://www.bilgitoplumu.gov.tr/wp-
- content/uploads/2014/04/Dr.Seref_Saygili_Bilgi_Ekonomisine_Gecis.pdf, (03.07.2018).
- Shapiro, H. (2007). “Industrial Policy and Growth”. DESA Working Paper, http://www.un.org/esa/desa/papers/2007/wp53_2007.pdf, (04.04.2014).
- Soyak, A. (2004). “The Main Objective of Turkey’s Industrial Policy Towards EU Membership: Is It Realistic Or Not?”, UNITECH, http://mpra.ub.uni-muenchen.de/2899/, (21.12.2014).
- Stiglitz, J.; Lin, J.Y. & Monga, C. (2013). “The Rejuvenation of Industrial Policy”, The World Bank PolicyResearch Working Paper, http://www-wds.worldbank.org/external/default/WDSContentServer/WDSP/IB/2013/09/30/000158349_201309301418 13/Rendered/PDF/WPS6628.pdf, (03.03.2014).
- Thirlwall, A. (2000). “Trade, Trade Liberalisation and Economic Growth: Theory and Evidence”, AfricanDevelopment Bank Economic Research Paper,http://www.afdb.org/fileadmin/uploads/afdb/Documents/Publications/00157660-EN-ERP-63.PDF,
- Türel, O. (2008). “Türkiye’de Sanayi Politikalarının Dünü ve Bugünü”, http://www.inovasyon.org/pdf/O.Turel.Sanayi.Politikalari.pdf (14.03.2014).
- Warwick, K. (2013). “Beyond Industrial Policy: Emerging Issues and New Trends”, OECD FIW-Workshop. http://wiiw.ac.at/session-iii-beyond-industrial-policy-emerging-issues-and-new-trends-dlp- 3277.pdf, (12.02.2017).
- Varol, Ç. (2012). “Türkiye’de Organize Sanayi Bölgeleri Deneyimi”, Anahtar Dergisi. 24(283): 18-19, https://anahtar.sanayi.gov.tr/tr/news/turkiyede-organize-sanayi-bolgeleri-deneyimi/63, (18.06.2017).
- BSTB, Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Türkiye Sanayi Stratejisi Belgesi (2015-2018), 2015, https://www.sanayi.gov.tr/DokumanGetHandler.ashx?dokumanId=e9f6e3f2-f8ab-4fd1-9d65-
- 22d553867dc1, (12.06.2016).
- DPT, Devlet Planlama Teşkilatı, Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1963-1967), 1963, http://www.kalkinma.gov.tr/Lists/Kalknma%20Planlar/Attachments/9/plan1.pdf, (13.12.2017).
- DPT, Devlet Planlama Teşkilatı, İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1968-1972), 1968, http://www.kalkinma.gov.tr/Lists/Kalknma%20Planlar/Attachments/8/plan2.pdf, (13.12.2017).
- DPT, Devlet Planlama Teşkilatı, Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı (1973-1977), 1973,DPT, Devlet Planlama Teşkilatı, Dördüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı (1979-1983), 1979, http://www.kalkinma.gov.tr/Lists/Kalknma%20Planlar/Attachments/6/plan4.pdf (13.12.2017).
- DPT, Devlet Planlama Teşkilatı, Beşinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1985-1989), 1985,DPT, Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planı (1990-1994), 1990,DPT, Devlet Planlama Teşkilatı, Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1996-2000), 1996, http://www.kalkinma.gov.tr/Lists/Kalknma%20Planlar/Attachments/3/plan7.pdf (13.12.2017).
- DPT, Devlet Planlama Teşkilatı, Sekizinci Beş Yıllık kalkınma Planı (2001-2005), 2001, http://www.kalkinma.gov.tr/Lists/Kalknma%20Planlar/Attachments/2/plan8.pdf, (13.12.2017).
- DPT, Devlet Planlama Teşkilatı, Türkiye Sanayi Politikası (AB Üyeliğine Doğru), 2003, file:///C:/Users/samsung1/Downloads/turkiyesanayipolitikasi%20(2).pdf, (18.05.2016).
- DPT, Devlet Planlama Teşkilatı, Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), 2007, http://www.kalkinma.gov.tr/Lists/Kalknma%20Planlar/Attachments/1/plan9.pdf, (13.12.2017).
- Kalkınma Bakanlığı, Onuncu Kalkınma Planı 2014-2018 İmalat Sanayinde Dönüşüm ÖİK Raporu, 2014,http://www.kalkinma.gov.tr/Lists/zel%20htisas%20Komisyonu%20Raporlar/Attachments/247/%C4%B0malat%20Sanayiinde%20D%C3%B6n%C3%BC%C5%9F%C3%BCm%20%C3%96zel%20%C4%B0htisas %20Komisyonu%20Raporu.pdf, (05.05.2017).
- İSO, İstanbul Sanayi Odası, İSO Dergisi Haziran 2016 Özel Sayısı, 2016.
- TCMB. (2002). Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, Küreselleşmenin Türkiye Ekonomisine Etkileri, Banknot Matbaası Genel Müdürlüğü, Ankara.
- TÜBİTAK, Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu, “Bilim ve Teknolojide Atılım Projesi Çalışma Komitesi Raporu”, 1995, http://www.inovasyon.org/pdf/BT'deAtilim.1995.pdf, (15.11.2016).
- TÜBİTAK. “Türkiye’nin Bilim ve Teknoloji Politikası”. 1997. http://www.inovasyon.org/pdf/T%C3%BCrkiye'ninBTPolitikas%C4%B1.1997.pdf, (20.11.2016).
- TÜBİTAK, Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu, Yeni Sanayi Devrimi: Akıllı ÜretimSistemleri Teknoloji Yol Haritası, 2016.http://www.tubitak.gov.tr/sites/default/files/akilli_uretim_sistemleri_tyh_v27aralik2016.pdf, (18.04.2018).TÜSİAD-BCG, Türk Sanayicileri ve İş İnsanları Derneği - Boston Consulting Group, “Türkiye’ninSanayide Dijital Dönüşüm Yetkinliği: Türkiye’nin 4. Sanayi Devrimi”, Aralık 2017. file:///C:/Users/samsung1/Downloads/turkiye-nin-sanayide-dijital-donusum-yetkinligi%20(1).pdf,
